Δερκυλλίδας

1. Εισαγωγή

Σχετικά με τη χρονολογία γέννησης και την οικογένεια του Σπαρτιάτη Δερκυλλίδα1 τίποτα δεν είναι γνωστό. Ο ίδιος είχε κάποια χαρακτηριστικά μάλλον ασυνήθιστα για τους συμπολίτες του. Λόγω της μεγάλης πανουργίας του απέκτησε το παρωνύμιο Σίσυφος.2 Παρέμεινε άγαμος κι έτσι αναγκαζόταν να υφίσταται στην πατρίδα του τις ταπεινωτικές κυρώσεις που προβλέπονταν από το πολίτευμα.3 Ίσως αυτό εξηγεί εν μέρει την αγάπη του στα ταξίδια και την προθυμία του για υπηρεσία εκτός Σπάρτης.4

2. Δράση

2.1. Πελοποννησιακός πόλεμος

Το 411 π.Χ. ο Δερκυλλίδας στάλθηκε στον Ελλήσποντο, όπου πέτυχε την αποστασία της Αβύδου και της Λαμψάκου από την Αθηναϊκή Συμμαχία.5 Γενικά είχε στρατιωτική δραστηριότητα στη βορειοδυτική Μικρά Ασία κατά την τελευταία περίοδο του Πελοποννησιακού πολέμου.6 Το 407 π.Χ., όταν ήταν αρμοστής στην Άβυδο, κατηγορήθηκε από τον τότε σύμμαχο της Σπάρτης Φαρνάβαζο, ο οποίος ήταν σατράπης, και ο Λύσανδρος τον τιμώρησε με πειθαρχική ποινή υποτιμητική για το αξίωμά του.7

2.2. Εκστρατεία εναντίον των Περσών στη Μικρά Ασία

Το φθινόπωρο του 399 π.Χ. στην Έφεσο ο Δερκυλλίδας αντικατέστησε το Θίβρωνα στη διοίκηση του σπαρτιατικού εκστρατευτικού σώματος που είχε σταλεί στη Μικρά Ασία εναντίον των Περσών σχεδόν ένα χρόνο νωρίτερα, για να εξασφαλίσει την αυτονομία των ελληνικών πόλεων. Αποφεύγοντας το διμέτωπο αγώνα, σύναψε εκεχειρία με τον ισχυρό σατράπη Τισσαφέρνη και εισέβαλε με εύλογη ευχαρίστηση στην Τρωάδα, περιοχή του Φαρνάβαζου. Χρησιμοποιώντας ένα συνδυασμό διπλωματίας και εκφοβισμού, κατέλαβε σχεδόν αμαχητί τις πόλεις Λάρισα, Αμαξιτό, Κολωνές, Νεάνδρεια, Ίλιο, Κοκύλιο, Κεβρηνία, Σκήψη και Γέργιθα μέσα σε οκτώ ημέρες. Για να μη γίνει βάρος στους Έλληνες συμμάχους διαχειμάζοντας στις περιοχές τους, έκλεισε οκτάμηνη ανακωχή και με το Φαρνάβαζο και οδήγησε τους 8.000 άνδρες του στη Βιθυνία, την οποία λεηλάτησε.8

Την άνοιξη του 398 π.Χ. ο Δερκυλλίδας έφυγε για τη Λάμψακο, όπου τρεις επιθεωρητές από τη Σπάρτη ανανέωσαν τη θητεία του. Αφού έκανε νέα ανακωχή με το Φαρνάβαζο, πέρασε στη Θρακική χερσόνησο (χερσόνησος Καλλίπολης) και, πριν από το φθινόπωρο, οχύρωσε με τείχος τον ισθμό, για να προστατέψει τις πόλεις από επιδρομές θρακικών φύλων. Τιμήθηκε από τους κατοίκους και επέστρεψε στην Ασία. Έπειτα από πολιορκία οκτώ μηνών εκπόρθησε τον Αταρνέα, από όπου Χίοι εξόριστοι λεηλατούσαν την Ιωνία.9 Την άνοιξη και το καλοκαίρι του 397 π.Χ. εισέβαλε στην Καρία έπειτα από εντολή των εφόρων. Όμως οι ενωμένες πλέον δυνάμεις του Τισσαφέρνη και του Φαρνάβαζου πέρασαν στην Ιωνία και ο Δερκυλλίδας αποσύρθηκε βιαστικά. Οι δύο στρατοί συναντήθηκαν στην πεδιάδα του Μαιάνδρου, αλλά οι σατράπες τελικά προτίμησαν να έρθουν σε διαπραγματεύσεις που κατέληξαν σε μια ακόμη εκεχειρία.10 Το 396 π.Χ. ο βασιλιάς Αγησίλαος ανέλαβε την αρχηγία του στρατού στη Μικρά Ασία και χρησιμοποίησε το Δερκυλλίδα σε διπλωματική αποστολή προς τον Τισσαφέρνη.11

2.3. Κορινθιακός πόλεμος και επιστροφή στη Μικρά Ασία

Είναι άγνωστο πότε έφυγε ο Δερκυλλίδας από την Ασία, πάντως αυτό πρέπει να συνέβη μετά το καλοκαίρι του 394 π.Χ., αφού τότε έλαβε μέρος στη μάχη του ποταμού Νεμέα. Μετέφερε τα νέα της νίκης στον Αγησίλαο, που γύριζε στην Ελλάδα, ο οποίος τον έστειλε πάλι στη Μικρά Ασία.12 Τον Αύγουστο ήταν αρμοστής στην Άβυδο, όταν έγινε η καταστροφική ναυμαχία της Κνίδου. Χάρη στις ενέργειες του Δερκυλλίδα η Άβυδος και η Σηστός έμειναν πιστές στη Σπάρτη αντιμετωπίζοντας επιτυχώς την απειλή του Φαρνάβαζου και του Κόνωνα.13 Παρέμεινε στην Άβυδο έως το 389 π.Χ., οπότε αντικαταστάθηκε.14 Έκτοτε χάνονται τα ιστορικά ίχνη του.

3. Κρίσεις και αποτίμηση

Στην αρχαία γραμματεία ο Δερκυλλίδας παρουσιάζεται ως ευφυής, δραστήριος και ικανός στρατηγός που κέρδισε την εκτίμηση των Ελλήνων στα μέρη όπου έδρασε. Ιδιαίτερα επαινείται βέβαια από το φίλο και κάποτε υφιστάμενό του Ξενοφώντα. Αυτή την καλή εικόνα αποδέχεται και η πλειονότητα των σύγχρονων ιστορικών. Σε καθαρά στρατιωτικό επίπεδο ορισμένοι υποστηρίζουν ότι η αξία του έχει υπερεκτιμηθεί, κυρίως όσον αφορά τη διεξαγωγή επιχειρήσεων μεγάλης κλίμακας. Παρά τις επιφυλάξεις αυτές, οι οργανωτικές και διπλωματικές του ικανότητες παραμένουν αναμφισβήτητες.15




1. Το όνομά του απαντάται στις αρχαίες πηγές και με ένα «λ».

2. Ξεν., Ελλ. 3.1.8. Το κατά Αθήν., 11500c «Σκύφος» πρόκειται προφανώς για λάθος στην αντιγραφή. Ο Σίσυφος ήταν ονομαστός για την πανουργία του μυθολογικός ήρωας.

3. Πλούτ., Λυκ. 15.

4. Ξεν., Ελλ. 4.3.2.

5. Θουκ. 8.61-62.

6. Ξεν., Αν. 5.6.24-25.

7. Ξεν., Ελλ. 3.1.9. Υποχρεώθηκε να στέκεται για ώρες κρατώντας την ασπίδα του, ποινή που επιβαλλόταν σε απλούς οπλίτες.

8. Ξεν., Ελλ. 3.1.8-3.2.5· Διόδ. Σ. 14.38.2-4. Για τα κίνητρα του Δερκυλλίδα ως προς την εισβολή στην Τρωάδα επίσης Ιουστιν. 6.1.2-3. Για την πτώση της Σκήψεως, βλ. Πολύαιν. 2.6.

9. Ξεν., Ελλ. 3.2.6-11· Διόδ. Σ. 14.38.6-7.

10. Ξεν., Ελλ. 3.2.12-20· Διόδ. Σ. 14.39.4-6.

11. Ξεν., Ελλ. 3.4.6.

12. Ξεν., Ελλ. 4.3.1-3.

13. Ξεν., Ελλ. 4.8.3-6.

14. Ξεν., Ελλ. 4.8.32.

15. Αναλυτική μελέτη στο Westlake, H.D., “Spartan Intervention in Asia, 400-397 B.C.”, Historia 35 (1986), σελ. 413-426. Επίσης, Cartledge, P., Agesilaos (London 1987), σελ. 209-211.