Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Μ. Ασία

αναλυτική αναζήτηση

 ΙΔΡΥΜΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ
z
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Αναζήτηση με το γράμμα ΑΑναζήτηση με το γράμμα ΒΑναζήτηση με το γράμμα ΓΑναζήτηση με το γράμμα ΔΑναζήτηση με το γράμμα ΕΑναζήτηση με το γράμμα ΖΑναζήτηση με το γράμμα ΗΑναζήτηση με το γράμμα ΘΑναζήτηση με το γράμμα ΙΑναζήτηση με το γράμμα ΚΑναζήτηση με το γράμμα ΛΑναζήτηση με το γράμμα ΜΑναζήτηση με το γράμμα ΝΑναζήτηση με το γράμμα ΞΑναζήτηση με το γράμμα ΟΑναζήτηση με το γράμμα ΠΑναζήτηση με το γράμμα ΡΑναζήτηση με το γράμμα ΣΑναζήτηση με το γράμμα ΤΑναζήτηση με το γράμμα ΥΑναζήτηση με το γράμμα ΦΑναζήτηση με το γράμμα ΧΑναζήτηση με το γράμμα ΨΑναζήτηση με το γράμμα Ω

Παφλαγόνες

Συγγραφή : Krsmanović Bojana (28/11/2003)

Για παραπομπή: Krsmanović Bojana, «Παφλαγόνες», 2003,
Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Μ. Ασία
URL: <http://www.ehw.gr/l.aspx?id=11969>
Παφλαγόνες (7/7/2009 v.1) Paphlagonians (7/7/2009 v.1) 
 

1. Γενικά στοιχεία

Οι Παφλαγόνες ήταν οικογένεια της Μικράς Ασίας καταγόμενη από την Παφλαγονία. Οι εκπρόσωποί της ήταν ταπεινής καταγωγής και ποτέ δεν συμπεριλήφθηκαν στα ανώτερα στρώματα της βυζαντινής αριστοκρατίας. Χρωστούσαν την επιτυχία τους στη θέση του ευνούχου Ιωάννη, γνωστού με το παρωνύμιο Ορφανοτρόφος, ο οποίος από την εποχή του Βασιλείου Β΄ (976-1025) είχε καταλάβει σημαντικά αξιώματα στην αυλή της Κωνσταντινούπολης. Από την οικογένεια αυτή προήλθαν δύο Βυζαντινοί αυτοκράτορες, οι Μιχαήλ Δ΄ Παφλαγών και Μιχαήλ Ε΄ Καλαφάτης. Όμως η προσπάθεια των Παφλαγόνων να δημιουργήσουν δυναστεία απέτυχε μετά την εκθρόνιση και την τύφλωση του Μιχαήλ Ε΄ το 1042. Έπειτα από αυτό, τα μέλη της οικογένειας των Παφλαγόνων απώλεσαν την κοινωνική θέση τους και σύντομα εξαφανίσθηκαν από το ιστορικό προσκήνιο.

2. Η εμφάνιση της οικογένειας

Οι Παφλαγόνες χρωστούσαν το επώνυμό τους στην καταγωγή τους από το θέμαΠαφλαγονίας. Για τη δράση τους στην περιοχή αυτή δεν είναι δυνατόν να αναφερθούν λεπτομέρειες, δεδομένου ότι τα πρώτα συγκεκριμένα στοιχεία για την οικογένεια αφορούν την περίοδο μετά το πρώτο τέταρτο του 11ου αιώνα, όταν τα μέλη της εμφανίζονται να δρουν στην Κωνσταντινούπολη. Εντούτοις στις πηγές αναφέρονται ορισμένα στοιχεία τα οποία θα μπορούσαν να προσδιορίσουν πληρέστερα τη θέση που κατείχαν στην κοινωνική κλίμακα πριν ο Ιωάννης Ορφανοτρόφος βρεθεί μεταξύ των αυλικών του Βασιλείου Β΄ και αποκτήσει μεγάλη επιρροή.

Αρχικά θα πρέπει να αναφερθεί ότι η οικογένεια ήταν πολυμελής. Την πρώτη και γνωστότερη γενιά των Παφλαγόνων την αποτελούσαν ο Ιωάννης, ο Κωνσταντίνος, ο Γεώργιος, ο μετέπειτα αυτοκράτωρ Μιχαήλ και ο Νικήτας – πέντε αδελφοί από τους οποίους οι τρεις πρώτοι ήταν ευνούχοι. Είναι γνωστό ότι είχαν και μία αδελφή, τη Μαρία, ο γιος της οποίας ήταν ο κατοπινός αυτοκράτωρ Μιχαήλ Ε΄, εκπρόσωπος της δεύτερης γενιάς της οικογένειας. Εκτός από τα προαναφερθέντα μέλη, από τις πηγές μπορούμε να συμπεράνουμε ότι οι Παφλαγόνες είχαν και άλλους συγγενείς,1 όμως στις περισσότερες περιπτώσεις τα ονόματα, η θέση και η συγγένειά τους με τους πέντε αδελφούς δεν αναφέρονται.

Οι Παφλαγόνες προέρχονταν από χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα και δεν είχαν δεσμούς με την ανώτερη τάξη. Είναι γνωστό ότι ασχολούνταν με τραπεζικές-τοκογλυφικές δραστηριότητες, γεγονός που τους βοήθησε να πλουτίσουν.2 Όμως, η οικογένεια χρωστούσε την άνοδό της πρωτίστως στην επιδεξιότητα του ευνούχου Ιωάννη Ορφανοτρόφου και στην ικανότητά του να εκμεταλλεύεται τις επικρατούσες πολιτικές συγκυρίες της εποχής ώστε να ανεβάσει τον αδελφό του στον αυτοκρατορικό θρόνο.

3. Ο ρόλος του Ιωάννη Ορφανοτρόφου

Τα πρώτα συγκεκριμένα στοιχεία για τους Παφλαγόνες αφορούν την περίοδο κατά την οποία μέλη της οικογένειας εγκαταστάθηκαν στην πρωτεύουσα, όταν αρχίζει η άνοδος του ευνούχου Ιωάννη, του μεγαλύτερου από τους πέντε αδελφούς. Σύμφωνα με τον Μιχαήλ Ψελλό, ο ευνούχος Ιωάννης ήταν ένας από τους έμπιστους της αυλής του αυτοκράτορα Βασίλειου Β΄, μολονότι ο τελευταίος δεν του είχε εμπιστευθεί κάποιο ανώτερο αξίωμα.3 Αργότερα, επί βασιλείας Κωνσταντίνου Η΄ (1025-1028), ο ευνούχος Ιωάννης διορίστηκε στην υπηρεσία του Ρωμανού Αργυρού, επάρχου Κωνσταντινουπόλεως. Όταν το 1028 ο Αργυρός ανέβηκε στο θρόνο, στον Ιωάννη δόθηκε η ευκαιρία να καταλάβει τη σημαντικότερη θέση στην αυτοκρατορική αυλή. Είναι γνωστό ότι το 1029 ήταν πραιπόσιτος και αργότερα, περί το 1033-1034, τοποθετήθηκε προϊστάμενος του νεοϊδρυθέντος ορφανοτροφείου, από το οποίο έλαβε το παρωνύμιο με το οποίο έμεινε γνωστός. Μολονότι δεν είναι γνωστά άλλα επίσημα αξιώματά του, παραμένει γεγονός ότι την εποχή του Ρωμανού Γ΄ Αργυρού ήταν μία από τις ισχυρότερες προσωπικότητες στην αυλή και πολύ γρήγορα επιβλήθηκε και απέκτησε σημαντική επιρροή.

Στη διάρκεια της βασιλείας του Ρωμανού Γ΄ δόθηκε η δυνατότητα και σε άλλα μέλη της οικογένειας να αποκτήσουν πρόσβαση στα ανάκτορα, πρωτίστως στον Μιχαήλ, νεότερο αδελφό του Ιωάννη. Χάρη στην εξωτερική του εμφάνιση, ο Μιχαήλ Παφλαγών εντυπωσίασε την αυτοκράτειρα Ζωή, σύζυγο του Ρωμανού Γ΄, και γρήγορα έγινε εραστής της. Το γεγονός αυτό έδωσε τη δυνατότητα στους Παφλαγόνες να εκμεταλλευθούν την επιρροή τους και να αναλάβουν την εξουσία του κράτους. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Ιωάννης Ορφανοτρόφος ήταν εκείνος ο οποίος έδωσε πολιτική χροιά σε αυτήν την ερωτική περιπέτεια. Επειδή ο ίδιος, ως ευνούχος, δεν ήταν κατάλληλος για το αυτοκρατορικό αξίωμα, ήταν φυσικό ο ρόλος αυτός να δοθεί στον νεαρό Μιχαήλ.

Το σχέδιο του Ιωάννη Ορφανοτρόφου να καταλάβει η οικογένειά του την εξουσία στέφθηκε από επιτυχία. Το βράδυ της Μεγάλης Πέμπτης προς Μεγάλη Παρασκευή, 11 προς 12 Απριλίου 1034, ο Ρωμανός Αργυρός πέθανε αιφνιδίως στο λουτρό του.4 Την ίδια μέρα η Ζωή παντρεύτηκε τον Μιχαήλ, ο οποίος έτσι ανέβηκε στο θρόνο της Κωνσταντινούπολης, ως δεύτερος κατά σειρά σύζυγος της κόρης του Κωνσταντίνου Η΄.

4. Το απόγειο της δύναμης των Παφλαγόνων: Μιχαήλ Δ΄

Επειδή η ανάρρηση του Μιχαήλ στο θρόνο έγινε αιφνίδια και κάτω από ύποπτες συνθήκες, οι Παφλαγόνες αναγκάσθηκαν να λάβουν μέτρα με τα οποία θα διασφάλιζαν τη νεοκατακτηθείσα θέση τους. Το γεγονός ότι ο νέος αυτοκράτωρ ήταν ταπεινής καταγωγής και η οικογένειά του δεν είχε συγγενικές σχέσεις με καμία από τις επιφανείς βυζαντινές οικογένειες ανάγκασαν τους Παφλαγόνες να επιδιώξουν να εξασφαλίσουν την υποστήριξη εκπροσώπων των ανώτερων κοινωνικών στρωμάτων της πρωτεύουσας και των επαρχιών.

Αμέσως μετά την ενθρόνιση, ο Μιχαήλ Δ΄ απένειμε γενναιόδωρα ανώτατες τιμές στα μέλη της Συγκλήτου. Για πολλούς λόγους, φαίνεται ότι η διασφάλιση υποστήριξης μέσα στην Κωνσταντινούπολη δεν έφερε μεγάλες δυσκολίες στους Παφλαγόνες, καθώς στην τετελεσμένη πολιτική αλλαγή είχε προσδώσει νομιμότητα με το γάμο τους η Ζωή, μέλος της Μακεδονικής δυναστείας. Η υποστήριξη της Ζωής αρκούσε ώστε, σε συνδυασμό με τη γενναιοδωρία του αυτοκράτορα, να εξασφαλισθεί η υποστήριξη του λαού της πρωτεύουσας.

Η κατάσταση στις επαρχίες εξελίχθηκε διαφορετικά. Οι πληροφορίες των πηγών της εποχής5 δείχνουν ότι σε ορισμένες περιοχές (στο θέμα Αρμενιάκων και το δουκάτο Αντιοχείας) σημειώθηκαν αντιδράσεις απέναντι στη νέα εξουσία, με επικεφαλής τον πατρίκιοΚωνσταντίνο Δαλασσηνό. Μεταξύ των οπαδών του μνημονεύονται ο γαμπρός του, μετέπειτα αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Δούκας, και άλλοι ισχυροί της Μικράς Ασίας (ο Γουδέλης, ο Βαϊανός, ο Προβατάς), ενώ στην Αντιόχεια επικεφαλής της αντίδρασης ήταν ο πατρίκιος Ελπίδιος. Ενδεικτικές είναι οι αναφορές που κάνουν λόγο για μερίδα της βυζαντινής αριστοκρατίας η οποία προέβη σε αντίσταση μη αναγνωρίζοντας ως αυτοκράτορα τον Μιχαήλ Παφλαγόνα, καθώς ο τελευταίος δεν ανήκε σε επιφανή οικογένεια.6 Μπορεί να λεχθεί ότι η αναχαίτιση της αντιπολίτευσης που είχε σχηματισθεί γύρω από τον Δαλασσηνό ήταν το κύριο πρόβλημα εσωτερικής πολιτικής που αντιμετώπισε ο Μιχαήλ Δ΄ κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησής του. Η αβέβαιη θέση του νέου αυτοκράτορα φαίνεται και από το γεγονός ότι οι Παφλαγόνες υποχρεώθηκαν να αντιμετωπίσουν τον Κωνσταντίνο Δαλασσηνό και τους οπαδούς του όχι άμεσα, αλλά βαθμιαία και προσεκτικά. Έτσι, τους πρώτους μήνες της βασιλείας του ο Μιχαήλ Δ΄ ήταν αναγκασμένος να διαπραγματεύεται με τους δυσαρεστημένους ισχυρούς του Βυζαντίου, επιχειρώντας να τους προσεταιρισθεί με την απονομή τιμών. Όμως, όταν σε μερικούς μήνες η εξουσία του εδραιώθηκε, μπόρεσε να εφαρμόσει σκληρότερα μέτρα και έτσι άρχισε να εξορίζει και να φυλακίζει τους αντιπάλους του, καθώς και να δημεύει τις περιουσίες τους.

Ο Μιχαήλ Δ΄ και ο Ιωάννης Ορφανοτρόφος χρησιμοποίησαν τον καταμερισμό της εξουσίας στα μέλη της οικογένειάς τους για να υποκαταστήσουν την απουσία οικογενειακών δεσμών των Παφλαγόνων με εκπροσώπους των ανώτερων κοινωνικών στρωμάτων. Με τον τρόπο αυτόν, οι συγγενείς του Μιχαήλ Δ΄ έγιναν το κύριο στήριγμα της εξουσίας του. Στην πραγματικότητα, το κράτος το διοικούσε ο Ιωάννης Ορφανοτρόφος διότι ο Μιχαήλ έπασχε από επιληψία.7 Μερίδιο στην άσκηση της εξουσίας δόθηκε και σε δύο αδελφούς του αυτοκράτορα: το 1034 ο Νικήτας διορίσθηκε δουξΑντιοχείας, όμως, επειδή πέθανε λίγο αργότερα, η σημαντική αυτή θέση δόθηκε στον άλλο αδελφό του αυτοκράτορα, τον ευνούχο Κωνσταντίνο. Ο τελευταίος έγινε αργότερα δομέστικος των σχολών της Ανατολής. Ο τελευταίος αδελφός, ο Γεώργιος, έλαβε τον τίτλο του πρωτοβεστιαρίου. Ο σύζυγός της αδελφής τους Μαρίας, Στέφανος, πατέρας του μετέπειτα αυτοκράτορα Μιχαήλ Ε΄, διορίσθηκε δρουγγάριος του πλωίμου και έλαβε μέρος στην εκστρατεία του Γεωργίου Μανιάκη κατά των Αράβων της Σικελίας.

Εκτός από αξιώματα και τιμητικούς τίτλους, στους συγγενείς του αυτοκράτορα δόθηκε η ευκαιρία να πλουτίσουν. Χάρη στη δήμευση των περιουσιών των πολιτικών τους αντιπάλων, οι Παφλαγόνες μπόρεσαν να γίνουν οι ίδιοι μεγαλογαιοκτήμονες σε ορισμένα βυζαντινά θέματα.8

5. Προσπάθεια δημιουργίας δυναστείας

Ανεξάρτητα από τις δυσκολίες τις οποίες αντιμετώπισε ο Μιχαήλ Δ΄ με την ανάρρησή του στο θρόνο, το γεγονός ότι τον διαδέχθηκε ο ανιψιός του ο Μιχαήλ Ε΄ μαρτυρεί ότι οι Παφλαγόνες, ως οικογένεια, εδραιώθηκαν σε σημαντικό βαθμό την περίοδο από το 1034 έως το 1041.

Δεδομένου ότι ο αυτοκράτορας έπασχε από επιληψία και δεν μπορούσε να έχει απογόνους από το γάμο του με τη Ζωή, ήταν φυσικό να τεθεί πολύ νωρίς μεταξύ των συγγενών του το ζήτημα της διαδοχής. Ο τρόπος με τον οποίο ήλθαν στην εξουσία το 1034 απαιτούσε την επείγουσα επίλυση του ζητήματος της ενδεχόμενης διαδοχής, διότι, σε περίπτωση αιφνίδιου θανάτου του Μιχαήλ Δ΄, οι Παφλαγόνες δύσκολα θα μπορούσαν να προστατεύσουν τα συμφέροντα της οικογένειάς τους. Ήδη το 1034 διάδοχος ορίσθηκε ο Νικήτας, ο οποίος ήταν ο μόνος από τους αδελφούς, πλην του Μιχαήλ, που δεν ήταν ευνούχος. Όμως, επειδή πέθανε το ίδιο έτος, συμφωνήθηκε να ορισθεί διάδοχος ο Μιχαήλ, γιος της αδελφής του αυτοκράτορα Μαρίας. Ο Ιωάννης Ορφανοτρόφος και ο αυτοκράτορας κατόρθωσαν να πείσουν τη Ζωή πρώτα να υιοθετήσει τον Μιχαήλ και κατόπιν να του απονείμει τον τίτλο του καίσαρος.9 Με τον τρόπο αυτόν εξασφαλίσθηκε η νομιμότητα του Μιχαήλ ως επίσημου διαδόχου του θρόνου.

Τον μεγάλο βαθμό εδραίωσης της θέσης των Παφλαγόνων ως δυναστείας κατά την περίοδο 1034-1041 τον μαρτυρεί με τον καλύτερο τρόπο το γεγονός ότι, μετά το θάνατο του Μιχαήλ Δ΄ (Δεκέμβριος 1041), ο Μιχαήλ Ε΄ Καλαφάτης10 ανέλαβε την εξουσία χωρίς κανείς να προβάλει αντίσταση, ούτε στην πρωτεύουσα ούτε στις επαρχίες. Αυτή τη φορά η ταπεινή καταγωγή του αυτοκράτορα δεν προκάλεσε καμία αντίδραση της βυζαντινής αριστοκρατίας, γεγονός που από μόνο του φανερώνει την επιτυχία της πολιτικής του Ιωάννη Ορφανοτρόφου και του Μιχαήλ Δ΄.

6. Η εξέγερση του 1042 και το τέλος της βασιλείας των Παφλαγόνων

Μολονότι η μεταβίβαση της εξουσίας έγινε ειρηνικά, ο νέος αυτοκράτορας κυβέρνησε μόλις μερικούς μήνες – ήδη τον Απρίλιο του 1042 εκθρονίσθηκε και τυφλώθηκε. Αυτή η τροπή των γεγονότων οφείλεται κατά κύριο λόγο στο γεγονός ότι ο Μιχαήλ Ε΄ κατέστρεψε τα δύο στηρίγματα της εξουσίας του: πρώτα στράφηκε εναντίον της οικογένειάς του και στη συνέχεια επιχείρησε να παρακάμψει τα ηγεμονικά δικαιώματα της αυτοκράτειρας Ζωής.

Μόλις ανέβηκε στο θρόνο, ο Μιχαήλ Καλαφάτης επιχείρησε να ανεξαρτητοποιηθεί από τους συγγενείς του. Για το λόγο αυτόν, πρώτα εξόρισε τον ισχυρό Ιωάννη Ορφανοτρόφο και κατόπιν τους δύο θείους του, Κωνσταντίνο και Γεώργιο.11 Μολονότι γρήγορα επανέφερε τον Κωνσταντίνο από την εξορία και τον τίμησε με τον υψηλό τίτλο του νωβελισσίμου, οι Βυζαντινοί ιστοριογράφοι τονίζουν ότι η πολιτική του Καλαφάτη έναντι των συγγενών του ήταν εντελώς διαφορετική από εκείνη που ακολουθούσε ο προκάτοχός του. Ενώ ο Μιχαήλ Δ΄ αναζήτησε και βρήκε το κύριο στήριγμα της εξουσίας του μεταξύ των συγγενών του, ο Μιχαήλ Ε΄ είδε στο πρόσωπό τους το κύριο εμπόδιο για την ανεξάρτητη διακυβέρνηση προς την οποία έτεινε και αποφάσισε να τους ευνουχίσει, στερώντας με τον τρόπο αυτόν από τον εαυτό του τη βοήθεια που θα μπορούσαν να του προσφέρουν.12

Η απερισκεψία του Μιχαήλ Καλαφάτη δεν σταμάτησε εδώ, αλλά συνεχίσθηκε στην πολιτική που ακολούθησε απέναντι στην ίδια την αυτοκράτειρα Ζωή, την οποία εξόρισε στην Πρίγκιπο, όπου διέταξε να καρεί μοναχή. Η πράξη αυτή οδήγησε τους πολίτες της πρωτεύουσας σε εξέγερση. Μέλη της Συγκλήτου, εκπρόσωποι της Εκκλησίας, αλλά κυρίως ο απλός λαός, πιστός στη Μακεδονική δυναστεία, εξεγέρθηκαν τον Απρίλιο του 1042 εναντίον του Καλαφάτη. Ο Μιχαήλ Ε΄ εκθρονίσθηκε και τυφλώθηκε μαζί με τον θείο του, νωβελίσσιμο Κωνσταντίνο.13

Με την εξέγερση του Απριλίου στην Κωνσταντινούπολη οι Παφλαγόνες έχασαν το θρόνο και τις θέσεις στις οποίες είχαν φθάσει επί Μιχαήλ Δ΄. Μετά την εκθρόνιση του Μιχαήλ Ε΄, η οικογένεια έχασε την πολιτική επιρροή της, καθώς οι Παφλαγόνες ποτέ δεν κατόρθωσαν να ενταχθούν στα ανώτερα κοινωνικά στρώματα του Βυζαντίου και να συνδεθούν με αυτά.

1. Θεωρείται ότι οι αδελφοί είχαν πολλούς συγγενείς από την πλευρά και των δύο γονέων τους. Βλ. Μιχαήλ Ατταλειάτης, Ιστορία, Bekker, I. (ed.), Michaelis Attaliotae Historia (Bonn 1853), σελ. 11. Πρβ. Litavrin, G.G., “Vosstanie v Konstantinopole v aprele 1042 g.”, Vizantijskij Vremennik 33 (1972), σελ. 40.

2. Ιωάννης Σκυλίτζης, Σύνοψις Ιστοριών, Thurn, I. (ed.), Ioannis Skylitzae Synopsis Historiarum (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 5, Berlin – New York 1973), σελ. 390. Πρβ. Litavrin, G.G., “Vosstanie v Konstantinopole v aprele 1042 g.”, Vizantijskij Vremennik 33 (1972), σελ. 39.

3. Μιχαήλ Ψελλός, Χρονογραφία, Renauld, É. (ed.), Michael Psellus, Chronographie ou histoire d’un siècle de Byzance (976-1077) 1 (Paris 1926), σελ. 44-45. Περισσότερες λεπτομέρειες για τον Ιωάννη Ορφανοτρόφο βλ. στο Janin, R., “Un ministre byzantin. Jean l'Orphanotrophe”, Échos d'Orient 30 (1931), σελ. 431-442.

4. Σύμφωνα με τον Ιωάννη Σκυλίτζη, Σύνοψις Ιστοριών, Thurn, I. (ed.), Ioannis Skylitzae Synopsis Historiarum (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 5, Berlin – New York 1973), σελ. 391, τον Ρωμανό Αργυρό τον έπνιξαν οι οπαδοί των Παφλαγόνων. Ο Μιχαήλ Ψελλός, Χρονογραφία, Renauld, É. (ed.), Michael Psellus, Chronographie ou histoire d’un siècle de Byzance (976-1077) 1 (Paris 1926), σελ. 50-52, αναφέρει και αυτός ότι η ευθύνη για το θάνατο του Ρωμανού Γ΄ αποδιδόταν στη Ζωή, τον Μιχαήλ και τον Ιωάννη Ορφανοτρόφο.

5. Ιωάννης Σκυλίτζης, Σύνοψις Ιστοριών, Thurn, I. (ed.), Ioannis Skylitzae Synopsis Historiarum (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 5, Berlin – New York 1973), σελ. 393-396.

6. Ιωάννης Σκυλίτζης, Σύνοψις Ιστοριών, Thurn, I. (ed.), Ioannis Skylitzae Synopsis Historiarum (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 5, Berlin – New York 1973), σελ. 393. Πρβ. Ιωάννης Ζωναράς, Επιτομή Ιστοριών, Büttner-Wobst, Th. (ed.), Ioannis Zonarae epitomae historiarum libri XVIII 3 (Bonn 1897), σελ. 588.

7. Ιωάννης Σκυλίτζης, Σύνοψις Ιστοριών, Thurn, I. (ed.), Ioannis Skylitzae Synopsis Historiarum (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 5, Berlin – New York 1973), σελ. 395, 404. Σε αντίθεση με τον Σκυλίτζη, ο οποίος αποτιμά ιδιαίτερα αρνητικά τη διακυβέρνηση του Μιχαήλ Δ΄, ο Μιχαήλ Ψελλός, Χρονογραφία, Renauld, É. (ed.), Michael Psellus, Chronographie ou histoire d’un siècle de Byzance (976-1077) 1 (Paris 1926), σελ. 57-58, βλέπει στο πρόσωπό του έναν ικανό ηγεμόνα.

8. Είναι γνωστό, για παράδειγμα, ότι ο ευνούχος Κωνσταντίνος είχε κτήματα στο θέμα Οψικίου. Βλ. Ιωάννης Σκυλίτζης, Σύνοψις Ιστοριών, Thurn, I. (ed.), Ioannis Skylitzae Synopsis Historiarum (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 5, Berlin – New York 1973), σελ.  416-417. Εικάζεται ότι τα κτήματα που απέκτησε είχαν δημευθεί από αντιπάλους του αυτοκράτορα οι οποίοι ανήκαν στη βυζαντινή αριστοκρατία. Στην πραγματικότητα επρόκειτο για τα δημευμένα κτήματα του Γουδέλη, του Βαϊανού και του Προβατά. Βλ. Litavrin, G.G., “Vosstanie v Konstantinopole v aprele 1042 g.”, Vizantijskij Vremennik 33 (1972), σελ. 41. Πρβ. Cheynet, J.-C, Pouvoir et contestations à Byzance (963-1210) (Byzantina Sorbonensia 9, Paris 1990), σελ. 224-225.

9. Λόγω της διαφορετικής σειράς αφήγησης των γεγονότων στους Βυζαντινούς συγγραφείς, δεν μπορεί να προσδιορισθεί με ακρίβεια πότε ανακηρύχθηκε καίσαρας ο Μιχαήλ. Αυτό θα μπορούσε να είχε γίνει αμέσως μετά το θάνατο του Νικήτα (1034) ή περί το 1040, λίγο πριν από το θάνατο του Μιχαήλ Δ΄. Βλ. λεπτομέρειες στο Krsmanović, B., Uspon vojnog plemstva u Vizantiji XI veka (Beograd 2001), σελ. 80-81.

10. Το παρωνύμιο του Μιχαήλ Ε΄ (Καλαφάτης) προερχόταν από το παλαιό επάγγελμα του πατέρα του του Στεφάνου, επικεφαλής του στόλου που εστάλη στη Σικελία επί Μιχαήλ Δ΄. Καλαφάτης (αραβ. qalafat) είναι ο τεχνίτης που κλείνει, με πίσσα ή στουπί, τα κενά ανάμεσα στις σανίδες κατά τη ναυπήγηση ενός πλοίου.

11. Σύμφωνα με τις μαρτυρίες του Ιωάννη Σκυλίτζη, Σύνοψις Ιστοριών, Thurn, I. (ed.), Ioannis Skylitzae Synopsis Historiarum (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 5, Berlin – New York 1973), σελ. 416-417, ο Κωνσταντίνος εξορίστηκε στα κτήματά του στο θέμα Οψικίου και ο Γεώργιος στο θέμα Παφλαγονίας.

12. Μιχαήλ Ατταλειάτης, Ιστορία, Bekker, I. (ed.), Michaelis Attaliotae Historia (Bonn 1853), σελ. 11-12. Πρβ. Μιχαήλ Ψελλός, Χρονογραφία, Renauld, É. (ed.), Michael Psellus, Chronographie ou histoire d’un siècle de Byzance (976-1077) 1 (Paris 1926), σελ.90-91.

13. Λεπτομέρειες για την εξέγερση στην Κωνσταντινούπολη, η οποία διήρκεσε από τις 19 έως τις 21 Απριλίου 1042, βλ. στο Litavrin, G.G., “Vosstanie v Konstantinopole v aprele 1042 g.”, Vizantijskij Vremennik 33 (1972), σελ. 33-46.
     
 
 
 
 
 

Δελτίο λήμματος
 
press image to open photo library
 

>>>
 
 
 
 
 
 

copyright © 2008, ΙΔΡΥΜΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ

Το έργο Μεγάλη Δικτυακή «Εγκυκλοπαίδεια Ελληνικού Πολιτισμού» - Μέρος Α΄ συγχρηματοδοτήθηκε σε ποσοστό 80% από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) και κατά 20% από εθνικούς πόρους στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος "Κοινωνία της Πληροφορίας" του Γ΄ ΚΠΣ.

Το έργο ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ συγχρηματοδοτήθηκε σε ποσοστό 80% από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) και κατά 20% από εθνικούς πόρους στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος "Κοινωνία της Πληροφορίας" του Γ΄ ΚΠΣ.