Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Μ. Ασία

αναλυτική αναζήτηση

 ΙΔΡΥΜΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ
z
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Αναζήτηση με το γράμμα ΑΑναζήτηση με το γράμμα ΒΑναζήτηση με το γράμμα ΓΑναζήτηση με το γράμμα ΔΑναζήτηση με το γράμμα ΕΑναζήτηση με το γράμμα ΖΑναζήτηση με το γράμμα ΗΑναζήτηση με το γράμμα ΘΑναζήτηση με το γράμμα ΙΑναζήτηση με το γράμμα ΚΑναζήτηση με το γράμμα ΛΑναζήτηση με το γράμμα ΜΑναζήτηση με το γράμμα ΝΑναζήτηση με το γράμμα ΞΑναζήτηση με το γράμμα ΟΑναζήτηση με το γράμμα ΠΑναζήτηση με το γράμμα ΡΑναζήτηση με το γράμμα ΣΑναζήτηση με το γράμμα ΤΑναζήτηση με το γράμμα ΥΑναζήτηση με το γράμμα ΦΑναζήτηση με το γράμμα ΧΑναζήτηση με το γράμμα ΨΑναζήτηση με το γράμμα Ω

Ευθύμιος Σάρδεων

Συγγραφή : Μπάνεβ Γκέντσο (27/11/2003)

Για παραπομπή: Μπάνεβ Γκέντσο, «Ευθύμιος Σάρδεων», 2003,
Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Μ. Ασία
URL: <http://www.ehw.gr/l.aspx?id=4318>
Ευθύμιος Σάρδεων (20/7/2011 v.1) Euthymios of Sardis - προς ανάθεση 
 

1. Βιογραφικά στοιχεία

Ο Ευθύμιος γεννήθηκε το 754 στην Ουζάρα1 της Λυκαονίας. Σε νεαρή ηλικία ταξίδεψε στην Αλεξάνδρεια, όπου και σπούδασε. Αφού επέστρεψε στην ιδιαίτερη πατρίδα του, στράφηκε στο μοναχικό βίο. Διατέλεσε μητροπολίτης Σάρδεων και διακρίθηκε στη διάρκεια της Εικονομαχίας ως ένθερμος οπαδός της εικονόφιλης παράταξης. Πέθανε στις 26 Δεκεμβρίου 831 εξόριστος στο νησί του Αγίου Ανδρέα στην Προποντίδα.

2. Σταδιοδρομία και συμμετοχή στα γεγονότα της εποχής

Πριν από το 787 ο Ευθύμιος χειροτονήθηκε μητροπολίτης Σάρδεων, αξίωμα που διατήρησε μέχρι το θάνατό του. Ανέπτυξε μεγάλη δραστηριότητα στην περιοχή και κατέβαλε προσπάθειες να μεταστρέψει οπαδούς της παράταξης των εικονομάχων. Το 787, σε ηλικία 33 ετών, έλαβε μέρος στη Ζ' Οικουμενική Σύνοδο στη Νίκαια. Κατά τη διάρκεια της συνόδου ο Ευθύμιος συμμετείχε σε όλες τις συνεδρίες και υπερασπίστηκε με σθένος τις θέσεις των εικονοφίλων, βασιζόμενος σε κείμενα του Μαξίμου Ομολογητή.2 Επί Κωνσταντίνου ΣΤ΄ (780-797) και Ειρήνης (797-802) έλαβε ενεργό μέρος στα πολιτικά δρώμενα και στάλθηκε (περί το 798) επικεφαλής αυτοκρατορικής πρεσβείας στο χαλίφη Χαρούν αρ-Ρασίντ (Harun al-Rashid) στη Βαγδάτη, με σκοπό τη διαπραγμάτευση συνθήκης ειρήνης. Επί Νικηφόρου Α' (802-811) πιθανόν εξακολουθούσε να ασχολείται με την πολιτική.

Προς το τέλος του 803 κατηγορήθηκε για συμμετοχή στη στάση του Βαρδάνη Τούρκου και εξορίστηκε μαζί με άλλους δύο επισκόπους (το Θεοφύλακτο Νικομηδείας και τον Ευδόξιο Αμορίου) στο νησί Παντελλαρία (Patallarea ή Pantelleria), μεταξύ της Σικελίας και της αφρικανικής ακτής. Έπειτα από περίπου δύο χρόνια οι κληρικοί ανακλήθηκαν από την εξορία. Ο Ευθύμιος ωστόσο δεν επέστρεψε στις Σάρδεις, αλλά οδηγήθηκε στην Κωνσταντινούπολη με την κατηγορία ότι εκάρη μοναχή μια νεαρή γυναίκα την οποία σκόπευε να νυμφευτεί ο αυτοκράτορας. Λίγο πριν από το 806 φυλακίστηκε. Οι περιορισμοί που επιβλήθηκαν στον Ευθύμιο την περίοδο αυτή πιθανόν να οφείλονταν σε πολιτικές σκοπιμότητες παρά σε εικονομαχικές προστριβές, λαμβανομένης υπόψη της γενικότερης πολιτικής και θρησκευτικής στάσης του Νικηφόρου Α'. Παρά την υποστήριξη του πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως, Ταρασίου, δεν επιτράπηκε στον Ευθύμιο να επιστρέψει στην επισκοπική έδρα του. Το 813, όταν ανήλθε στον θρόνο ο εικονομάχος Λέων Ε' Αρμένιος (813-820), ο Ευθύμιος βρισκόταν στο θέμαΟψικίου. Στην προσπάθειά του να προσεταιριστεί επιφανείς κληρικούς της εικονόφιλης παράταξης, ο Λέων τού πρόσφερε τον πατριαρχικό θρόνο. Ο Ευθύμιος έμεινε πιστός στις εικονόφιλες πεποιθήσεις του και δεν ανταποκρίθηκε στην προσφορά. Το Δεκέμβριο του 814 μετέβη στην Κωνσταντινούπολη, κατόπιν πρόσκλησης του πατριάρχη Νικηφόρου Α΄, για να συμμετάσχει στη σύνοδο των εικονόφιλων κληρικών. Μετά τη σύνοδο, στις αρχές του 815 έλαβε μέρος σε αποστολή εικονόφιλων προς τον αυτοκράτορα και υπήρξε από τους βασικότερους υποστηρικτές των θέσεων της παράταξής του. Στη συνέχεια εξορίστηκε στη Θάσο.

Το 820 ο νέος αυτοκράτορας Μιχαήλ Β' Τραυλός (820-829), σε μια προσπάθεια επίλυσης του ζητήματος της Εικονομαχίας, ανακάλεσε τον Ευθύμιο από την εξορία και τον προσκάλεσε να συμμετάσχει σε σύνοδο στην Κωνσταντινούπολη. Κατά τη διάρκεια της συνόδου ο Ευθύμιος υπήρξε ανυποχώρητος στα θέματα της προσκύνησης των εικόνων. Η στάση του αυτή είχε αποτέλεσμα την καταδίκη σε νέα εξορία. Ωστόσο η ποινή δεν εφαρμόστηκε, χάρη στη μεσολάβηση της συγκλήτου, και ο Ευθύμιος αφέθηκε ελεύθερος. Μετά την άνοδο στο θρόνο του εικονομάχου Θεοφίλου (829-842), ο Ευθύμιος συνελήφθη εξαιτίας των πολιτικών και θρησκευτικών πεποιθήσεών του και προς τα τέλη του 831, με την κατηγορία της συγγραφής λιβέλου κατά του αυτοκράτορα, οδηγήθηκε εξόριστος στο νησί του Αγίου Ανδρέα στην Προποντίδα, κοντά στο ακρωτήριο Ακρίτας,3 όπου συνάντησε το μετέπειτα πατριάρχη και βιογράφο του Μεθόδιο. Κατά τη διάρκεια της εξορίας του, ο Ευθύμιος υποβλήθηκε σε ανακρίσεις και βασανιστήρια. Πέθανε την Τρίτη, 26 Δεκεμβρίου 831, σε ηλικία 77 ετών. Μετά το θάνατό του ο Ευθύμιος ανακηρύχθηκε άγιος ως ομολογητής και ιερομάρτυρας. Η μνήμη του τιμάται από την Ορθόδοξη Εκκλησία στις 26 Δεκεμβρίου και από τη Ρωμαιοκαθολική στις 11 Μαρτίου.

3. Συγγραφικό έργο

Στον Ευθύμιο Σάρδεων αποδίδεται η συγγραφή μιας πραγματείας περί της εκλογής των επισκόπων, η οποία είχε το χαρακτήρα συμπιλήματος με εκκλησιαστικά και κανονιστικά κείμενα και συντάχθηκε πιθανόν το 13ο αιώνα.4 Η πραγματεία του Ευθυμίου αποτελεί πολύτιμη πηγή για την ιστορία του αξιώματος των επισκόπων τον 9ο αιώνα. Οι διαδικασίες εκλογής ενός επισκόπου, που αναφέρονται από τον Ευθύμιο, παρέμειναν σε λειτουργία μέχρι το 12ο αιώνα. Σώζεται επίσης μία σφραγίδα του Ευθυμίου μητροπολίτη Σάρδεων που χρονολογείται περί το 800.5

4. Βίος και άλλα έργα για τον Ευθύμιο

4.1. Βίος

Σε σύντομο χρονικό διάστημα μετά το θάνατο του Ευθυμίου, πιθανόν τον Ιανουάριο ή Φεβρουάριο του 832, ο μετέπειτα πατριάρχης Μεθόδιος (842-846) έγραψε το Βίοτου Αγίου Ευθυμίου.6 Ο Βίος εντάχτηκε σε μηνολόγιο και διασώζεται σε ένα χειρόγραφο, στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης, που χρονολογείται τον 9ο-10ο αιώνα.7 Ο βιογράφος παραδίδει λίγες πληροφορίες για τη ζωή του Ευθυμίου πριν από το 787, ενώ αναφέρεται διεξοδικά στη δεύτερη περίοδο της Εικονομαχίας, περιγράφοντας με λεπτομέρειες τα τελευταία χρόνια από τη ζωή και το μαρτύριό του. Παρέχει σημαντικές ιστορικές πληροφορίες για τους πατριάρχες και αυτοκράτορες από το 787 έως το 831. Σύμφωνα με το Βίο, στον άγιο Ευθύμιο τον Ομολογητή και το λείψανό του αποδόθηκαν μετά θάνατον θαυματουργικές και θεραπευτικές ικανότητες.

4.2. Εγκώμιο

Λίγο μετά το 843 ο μοναχός Μητροφάνης συνέταξε εγκώμιο με αφορμή την ημέρα μνήμης του αγίου Ευθυμίου.8 Το εγκώμιο έχει πανηγυρικό χαρακτήρα και δεν παρέχει ιστορικές πληροφορίες.

4.3. Ακολουθία

Προς τιμήν του αγίου Ευθυμίου συντάχθηκε μία ακολουθία, η οποία διασώζει στοιχεία από τη ζωή του πριν από το 787. Αναφέρεται ότι καταγόταν από τη Λυκαονία (από την περιοχή Ουζάρα) και είχε σπουδάσει στην Αλεξάνδρεια. Διασώζονται πολλά αντίγραφα της ακολουθίας,9 η οποία εκδόθηκε τρεις φορές κατά το 19ο αιώνα.10

4.4. Επιστολές του Θεοδώρου Στουδίτη

Από το μεγάλο επιστολογραφικό έργο του Θεοδώρου Στουδίτη τρεις επιστολές σχετίζονται με το μητροπολίτη Σάρδεων Ευθύμιο.11 Σε αυτές παρέχονται πληροφορίες για τη ζωή και το έργο του Ευθυμίου και εξαίρεται η προσφορά του στον αγώνα των εικονοφίλων για την προσκύνηση των εικόνων. Δύο επιστολές στάλθηκαν στον Ευθύμιο κατά την περίοδο της εξορίας του στη Θάσο (815-920). Στην τρίτη, που χρονολογείται το φθινόπωρο του 826, ο Θεόδωρος Στουδίτης αναφέρεται ιδιαίτερα στη «διδαχή» (διδασκαλία) του Ευθυμίου στην Κωνσταντινούπολη. Πληροφορίες για τη ζωή και το έργο του Ευθυμίου Σάρδεων περιέχονται επίσης στο Συνοδικό της Ορθοδοξίας,12 σε συναξάρια και σε βίους αγίων, όπως του Θεοφυλάκτου Νικομηδείας,13 του Νικήτα Μηδικίου14 κ.ά.15

1. Τόπος ή περιοχή στα σύνορα της Λυκαονίας. Δεν είναι γνωστή η ακριβής τοποθεσία. Το τοπωνύμιο μαρτυρείται στο Βίο του Αγίου Ευθυμίου και αναφέρεται ως πατρίδα του. Πιθανόν το Ουζάρα προέρχεται από το Ουσάδ. Βλ. Pargoire, J., “Saint Eutyme et Jean de Sardes”, Échos d'Orient 5 (1901), σελ. 157, και Gouillard, J., “Une oeuvre inédite du patriarche Méthode: La vie d’Euthyme de Sardes”, Byzantinische Zeitschrift 53 (1960), σελ. 41.

2. Θεωρείται ο σημαντικότερος θεολόγος του 7ου αιώνα (580-662), ο οποίος καταπολέμησε το μονοθελητισμό.

3. Το ακρωτήριο Ακρίτας είναι γνωστό και με την ονομασία Κάβος Ακρίτας, σήμερα Tuzla burnu.

4. Η πραγματεία έχει διασωθεί στον κώδικα Ambrosianus E 9, φύλ. 125-127. Για τη έκδοσή της βλ. Darrouzès, J., “Documents inédits d’ecclésiologie Byzantine”, Archives de l'Orient Chretien 10 (1966), σελ. 108-115 (δημοσίευση του έργου του επ. Ευθυμίου: Ότι ου χρη τους χειροτονούντες <...> – Sur les elections episcopales).

5. Πρβλ. Laurent, V., Le Corpus des Scéaux de l’ Empire Byzantin 5/2:  L'Eglise (Paris 1965), αρ. 1.607, σελ. 438-440, καθώς επίσης Zacos, G. – Veglery, A., Byzantine Lead Seals 1/2 (Basel 1972),  αρ. 1.332, σελ. 814.

6. Για την έκδοση του Βίου Ευθυμίου Σάρδεων βλ. Papadakis, A., “The Unpublished Life of Euthymius of Sardie: Bodleianus Laudianus Graecus 69”, Traditio 26 (1970), σελ. 63-89. Για τη μετάφραση του κειμένου στα γαλλικά βλ. Gouillard, J., “La Vie d'Euthyme de Sardes (+831), une oeuvre du patriarche Methode", Travaux et Memoires 10 (1987), σελ. 1-101.

7. Κώδ. 88, φύλ. 227v-252v.

8. Το κείμενο του εγκωμίου διασώζεται αποσπασματικά σε χειρόγραφο του 11ου αιώνα και εμπεριέχεται στον κώδικα Oxon. Bodl. Laud 69, φύλ. 306v-324.

9. Πρβλ. Ακολουθίες του Αγίου Ευθυμίου, στο Petit, L. (επιμ.), Bibliographies des acolouthies grecques (Bruxelles 1926), σελ. 82-83.

10. Οι δύο πρώτες εκδόσεις κυκλοφόρησαν στην Κωνσταντινούπολη το 1829 και το 1897. Πρβλ. την τρίτη έκδοση της Ακολουθίας του Αγίου Ευθυμίου (Αθήνα 1852).

11. Πρβλ. Θεόδωρος Στουδίτης, Επιστολαί, Fatouros, G. (επιμ.), Theodori Studitae Epistulae (CFHB 31, Berlin 1991), αρ. 74, σελ. 194-5, αρ. 112, σελ. 230-231, αρ. 545, σελ. 823-825.

12. Gouillard, J., “Le Synodikon de l'orthodoxie”, Travaux et Memoires 2 (1967), σελ. 45-107.

13. Πρβλ. Βίος Θεοφυλάκτου Nικομηδείας, Vogt, A. (επιμ.), “S. Theophylacte de Nicomedie (BHG 2451)”, Analecta Bollandiana 50 (1932), σελ. 77-78. Επίσης «Βίος και πολιτεία του οσίου πατρός ημών και ομολογητού Θεοφυλάκτου αρχιεπισκόπου Νικομηδείας e codice Patmensi 736 (BHG 2452)”, στο Hagiologie byzantine. Textes inedits publies en grec et traduits en francais, Halkin, F. (επιμ.) (SubsHag 71, Bruxelles 1986), αρ. 13, σελ. 178, 180.

14. Vita Nicetae Hegoumeni Medicii, Auctore Theostericto (BHG 1341), AASS April I (Venetia 1675), appendix, σελ. xviii-xxviii.

15. Acta Davidis, Symeonis et Georgii (BHG 494), van den Gheyn, J. (επιμ.), Analecta Bollandiana 18 (1899), σελ. 211-259.
     
 
 
 
 
 

Δελτίο λήμματος
 
press image to open photo library
 

>>>
 
 
 
 
 
 

copyright © 2008, ΙΔΡΥΜΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ

Το έργο Μεγάλη Δικτυακή «Εγκυκλοπαίδεια Ελληνικού Πολιτισμού» - Μέρος Α΄ συγχρηματοδοτήθηκε σε ποσοστό 80% από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) και κατά 20% από εθνικούς πόρους στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος "Κοινωνία της Πληροφορίας" του Γ΄ ΚΠΣ.

Το έργο ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ συγχρηματοδοτήθηκε σε ποσοστό 80% από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) και κατά 20% από εθνικούς πόρους στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος "Κοινωνία της Πληροφορίας" του Γ΄ ΚΠΣ.