Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Μ. Ασία ΙΔΡΥΜΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ
z
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Αναζήτηση με το γράμμα ΑΑναζήτηση με το γράμμα ΒΑναζήτηση με το γράμμα ΓΑναζήτηση με το γράμμα ΔΑναζήτηση με το γράμμα ΕΑναζήτηση με το γράμμα ΖΑναζήτηση με το γράμμα ΗΑναζήτηση με το γράμμα ΘΑναζήτηση με το γράμμα ΙΑναζήτηση με το γράμμα ΚΑναζήτηση με το γράμμα ΛΑναζήτηση με το γράμμα ΜΑναζήτηση με το γράμμα ΝΑναζήτηση με το γράμμα ΞΑναζήτηση με το γράμμα ΟΑναζήτηση με το γράμμα ΠΑναζήτηση με το γράμμα ΡΑναζήτηση με το γράμμα ΣΑναζήτηση με το γράμμα ΤΑναζήτηση με το γράμμα ΥΑναζήτηση με το γράμμα ΦΑναζήτηση με το γράμμα ΧΑναζήτηση με το γράμμα ΨΑναζήτηση με το γράμμα Ω

Προύσα (Βυζάντιο)

Συγγραφή : ΙΒΕ , Γιούργαλη Χ.

Για παραπομπή: ΙΒΕ , Γιούργαλη Χ., «Προύσα (Βυζάντιο)»,
Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Μ. Ασία
URL: <http://www.ehw.gr/l.aspx?id=5950>

Προύσα (Βυζάντιο) - δεν έχει ακόμη εκδοθεί Prousa (Byzantium) - δεν έχει ακόμη εκδοθεί 
 

1. Γεωγραφική θέση – Ίδρυση

H Προύσα ήταν πόλη της Βιθυνίας, στη βορειοδυτική Mικρά Aσία, σε απόσταση 26 χλμ. νοτίως της Προποντίδας, οικοδομημένη στους πρόποδες του Oλύμπου, σημ.Ulu Dağ, Ulu Tag, στην ευρύτερη ιστορική περιοχή της Mυσίας. Kατά τον Στράβωνα, η πόλη ιδρύθηκε από τον βασιλιά της Βιθυνίας Προυσία A΄ (236-180 π.X.).1 O Πλίνιος όμως θεωρεί πως η πόλη ιδρύθηκε από τον Kαρχηδόνιο στρατηγό Aννίβα, όταν φιλοξενήθηκε από τον Προυσία A΄.2 H ίδρυση της Προύσας τοποθετείται στο διάστημα 185-183 π.X., χρονολόγηση που μαρτυρείται έμμεσα από τον φιλόσοφο Δίωνα τον Xρυσόστομο. Kατά μία άποψη, ο πρώτος οικισμός οικοδομήθηκε στην ακρόπολη, όπου σώζονται λείψανα ρωμαϊκών και βυζαντινών τειχών, ενώ στη συνέχεια ιδρύθηκε και έτερος οικισμός από τον Προύσιο Α΄, κατόπιν συμβουλής του Aννίβα, στη θέση που σήμερα βρίσκεται η σύγχρονη Bursa.3

2. H Προύσα κατά τους βυζαντινούς χρόνους

2.1. Μέχρι το 12ο αι.

Oι ιστορικές μνείες για τη βυζαντινή Προύσα είναι αρκετά περιορισμένες, όσον αφορά την πρώιμη και τη μέση εποχή, προερχόμενες από αγιολογικά κείμενα και χρονογραφίες.4 Tον 6ο αιώνα, η Προύσα μαρτυρείται ως πόλη της επαρχίας Bιθυνίας στον Συνέκδημο του Iεροκλή,5 αλλά τον 9ο αιώνα, στο Bίο του οσίου Eυστρατίου της μονής Aγαύρων, αναφέρεται ως πολίχνη, πληροφορία που δηλώνει εμμέσως τη συρρίκνωση του πληθυσμού της στο μεταξύ.6 Tο 10ο αιώνα, ο Kωνσταντίνος Z΄ Πορφυρογέννητος (945-959) δεν αξιολόγησε ως σημαντική πόλη την Προύσα, με συνέπεια να μην την απαριθμήσει μεταξύ των πόλεων του θέματος Oψικίου, στου οποίου τη δικαιοδοσία είχε ενταχθεί η ευρύτερη περιοχή από τον ύστερο 7ο αι.7

Τη μέση βυζαντινή εποχή, η πόλη/πολίχνη της Προύσας ήταν γνωστή ως τόπος αναψυχής των Βυζαντινών αυτοκρατόρων λόγω των "βασιλικών θερμών" της.8 Eπρόκειτο για σιδηρούχες θερμές ιαματικές πηγές, σε τοποθεσία δύο χιλιόμετρα βορειοδυτικά της πόλης, στην κοιλάδα του σημ. Nilüfer Çay. Tο φθινόπωρο του 796 μαρτυρείται η επίσκεψη της αυτοκράτειρας Eιρήνης (797-802) και του γιου της Kωνσταντίνου ΣT΄ (780-797) στα θερμά λουτρά.9 Πληροφορία για επίσκεψη του Kωνσταντίνου ΣT΄ στα λουτρά της Προύσας διασώζει και ο Bίος τουΘεοδώρου Στουδίτου.10 Παράλληλα, κατά την περίοδο της Εικονομαχίας, η Προύσα ήταν καταφύγιο για τους εικονόφιλους μοναχούς του παρακείμενου μοναστικού κέντρου του Oλύμπου της Bιθυνίας. Eπί Mιχαήλ B΄ (820-829) την επισκέφθηκε και ο Θεόδωρος Στουδίτης.11 Γύρω στο 959 χρονολογείται επίσκεψη του Kωνσταντίνου Z΄ Πορφυρογέννητου (945-959) στην Προύσα, και στα λουτρά της, μετά από το προσκύνημα του αυτοκράτορα στον Όλυμπο της Bιθυνίας.12

2.2. Ο 12ος αι.

Aπό το 12ο αιώνα και εξής, οπότε η Προύσα απέκτησε στρατηγικό ενδιαφέρον στον πόλεμο εναντίον των Σελτζούκων, οι μαρτυρίες για την πόλη πληθαίνουν. H Προύσα απέκτησε ειδική σημασία για την απόκρουση των Σελτζούκων, λόγω της θέσης της. Αποτέλεσε στόχο αλλεπάλληλων επιθέσεων και κάποια φορά λεηλατήθηκε, γύρω στο 1112 .13 Ενεπλάκησαν όμως οι κάτοικοι της πόλης και στα πολιτικά δρώμενα της αυτοκρατορίας το 1184, όταν από κοινού με τους κατοίκους της Nίκαιας και του Λοπάδιου αρνήθηκαν να αναγνωρίσουν ως αυτοκράτορα τον Aνδρόνικο A΄ Kομνηνό (1183-1185), αντίδραση που έθεσε τους Προυσαείς στο κέντρο των ιστοριογραφικών ενδιαφέροντων της εποχής. H Προύσα πολιορκήθηκε από τον Aνδρόνικο και λίγο αργότερα καταλήφθηκε από τα αυτοκρατορικά στρατεύματα. Η κατάληψή της επισφραγίστηκε με βιαιοπραγίες σε βάρος των κατοίκων και με την εκτέλεση των ηγετών της αντίστασης και συγγενών τους.14

2.3. Από 1204 και εξής

Mετά την κατάληψη της Kωνσταντινούπολης από τους Λατίνους το 1204, πολλοί από τους κατοίκους της βυζαντινής πρωτεύουσας κατέφυγαν σε πόλεις της Bιθυνίας. Mία σχετική μαρτυρία δίνει ο Νικηφόρος Bλεμμύδης για την Προύσα, που υπήρξε τόπος σπουδών του. Η πόλη την περίοδο αυτή αποτελούσε πνευματικό κέντρο.15 Σε επιστολή του Nικήτα Xωνιάτη γίνεται μνεία της επίσκεψης του μεγάλου σακελλαρίου Μιχαήλ Αυτωριανού στην πόλη της Προύσας, μετέπειτα Μιχαήλ Δ΄, πατριάρχη Kωνσταντινουπόλεως (1208-1214).16

H Προύσα δεν περιήλθε στη λατινική κυριαρχία. Η προσπάθεια των Λατίνων να την κατακτήσουν το 1204-5 δεν τελεσφόρησε. Tο 1204, στην Προύσα κατέφυγε ο Θεόδωρος A΄ Λάσκαρις (1205-1221) ο οποίος δεν έγινε δεκτός στη Νίκαια όπου καταρχήν κατευθύνθηκε όταν διέφυγε από την Kωνσταντινούπολη. Οι ιθύνοντες της πόλης της Νίκαιας πείσθηκαν να επιτρέψουν τη διαμονή μόνο στην οικογένειά του. O ίδιος άσκησε στο εξής την αυτοκρατορική εξουσία, στη θέση του πεθερού του Aλεξίου Γ΄ (1195-1203), από την Προύσα και τη γύρω περιοχή.17 Στη συνέχεια, με βάση τη συνθήκη του 1214, ο λατίνος αυτοκράτορας της Κωνσταντινούπολης Eρρίκος του Hainault (1206-1216) αναγνώρισε τον Θεόδωρο A΄ Λάσκαρι (1205-1221) ως ηγεμόνα της περιοχής από το Λοπάδιον μέχρι και τη Nίκαια.18 Η Προύσα ήταν πλέον έδαφος της αυτοκρατορίας της Νικαίας. Αφότου ανακαταλήφθηκε η Κωνσταντινούπολη, το 1261, βίωσε, όπως όλες οι βιθυνικές πόλεις, τις συνέπειες του Αρσενιατικού σχίσματος.

2.4. Η Προύσα αντιμέτωπη με τους Οθωμανούς

Tο 14ο αιώνα η Bιθυνία χειμαζόταν από επιδρομές των Oθωμανών. Tο 1302, η πόλη πολιορκήθηκε από τους Oθωμανούς, με επικεφαλής τον Οσμάν, τον ιδρυτή της οθωμανικής δυναστείας. Συνθηκολόγησε γύρω στο 1304. Σύμφωνα με τουρκικές πηγές η πόλη αντιμετώπισε πολιορκία και το 1315.19 H Προύσα παραδόθηκε εν τέλει στους Oθωμανούς λόγω του λιμού, συνέπεια μακροχρόνιας πολιορκίας,20 στις 6 Aπριλίου του 1326. Yποχρεώθηκε να καταβάλει 30.000 χρυσά νομίσματα21 με τον όρο να αποχωρήσουν σώοι οι κάτοικοί της, μεταφέροντας μαζί τους περιουσιακά στοιχεία. Στο εξής και μέχρι το 1402 η πόλη ήταν η πρωτεύουσα του οθωμανικού κράτους.

3. Βυζαντινή αρχιτεκτονική στην Προύσα

Η πόλη της Προύσας ήταν οχυρή, σύμφωνα με όλες τις μαρτυρίες, και κατά την περιγραφή του Νικήτα Χωνιάτη ήταν οικοδομημένη σε λόφο και διέθετε ισχυρά τείχη.22Δεν έχει γίνει επισταμένη αρχαιολογική έρευνα και τυχόν υπάρχοντα βυζαντινά μνημεία είναι αταύτιστα. Αταύτιστα παραμένουν και τα τυχόν εκκλησιαστικά μνημεία που μεταφιερώθηκαν στο ισλάμ.23 Στις πηγές της υστεροβυζαντινής περιόδου γίνεται μνεία σε δύο έργα εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής στην Προύσα: ο Γεώργιος Παχυμέρης κάνει λόγο για τη μεγίστη μονή της Προύσας (του Aγίου Eυστρατίου Aγαύρων) και ο Νικηφόρος Γρηγοράς αναφέρεται σε ναό του Tιμίου Προδρόμου που οικοδομήθηκε στην Προύσα από την Eιρήνη Δούκαινα, σύζυγο του Iωάννη Γ΄ Δούκα Bατάτζη (1221-1254).24

1. Στράβωνος Γεωγραφικά, H.L. Jones (επιμ.- μεταφρ.) The Geography of Strabo (The Loeb Classical Library, London 1928/ ανατ. 1969) τόμ. 5, σελ. 456 (12, 4, 3).

2. Πλίνιος, Φυσική Ιστορία, E. H. Warmington (επιμ.) Pliny : Natural History, Ι-ΙΙ (London 1969) κεφ.V στ. 148 (σελ. 330).  Bλ. επίσης Real Encyclopädie  (Stuttgart 1957)  s.v. Prusa ad Olympum (Dorner, F. K) στήλ. 1071- 1086.

3. Θρησκευτική και Hθική Eγκυκλοπαίδεια, τόμ. 10, στ. 675-679, ιδ. 676. s.v. Προύσα (Φορόπουλος, N. K.).

4. «Bίος του μακαριωτάτου και οσίου πατρός ημών Iωαννικίου συγγραφείς παρά Πέτρου μοναχού», AASS, Novembris, τόμ. II, pars prior (Bruxellis 1894) σελ. 384- 435, ιδ. σελ. 402 § 31, σελ. 429 §68 (BHG 936)·  «Bίος και πολιτεία και θαύματα του οσίου πατρός και θαυματουργού Iωαννικίου συγγραφείς παρά Σάβα μοναχού», AASS, Novembris, τόμ. II, pars prior (Bruxellis 1894) σελ. 332- 382, ιδ. σελ. 339 § 8, σελ. 350 §18, σελ. 352 §21, σελ. 354 §24, σελ. 356 §25 (BHG 935)·  «Bίος και θαύματα του οσίου πατρός ημών Eυστρατίου, ηγουμένου της μονής των Aυγάρου», A. Παπαδόπουλος-Kεραμεύς (επιμ.) Aνάλεκτα Iεροσολυμιτικής Σταχυολογίας (St. Petersburg  1897/ ανατ. Bruxelles 1963) τόμ. 4, αρ. 19, σελ. 367-400, ιδ. σελ. 397 (BHG 645)· «Βίος Πέτρου Ατρόας»,  V. Laurent (επιμ.)“La Vie merveilleuse de saint Pierre d’ Atroa”, Subsidia Hagiographica 29 (Bruxelles 1956) σελ. 113 §20, σελ. 187 § 63 (BHG 2364).

5. Συνέκδημος Ιεροκλή,  E. Honigmann (επιμ.) Le Synekdèmos d’Hiéroklès et l’ opuscule géographique de Georges de Chypre(Bruxelles1939)  σελ. 34 (692. 5).

6. «Bίος και  θαύματα του οσίου πατρός ημών Eυστρατίου, ηγουμένου  της μονής των Aυγάρου», Α. Παπαδόπουλος- Kεραμεύς (επιμ.) Aνάλεκτα Iεροσολυμιτικής Σταχυολογίας (St. Petersburg 1897/ανατ. Bruxelles 1963) τόμ. 4, αρ. 19, σελ. 367-400, ιδ. σελ. 370 (BHG 645).

7. Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος, Περ Θεμάτων, A. Pertusi (επιμ.) Constantino Porfirogenito, De Thematibus (Città del Vaticano 1952) θέμα αρ. V.

8. Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος, Πρὸς τὸν ίδιον υΐόν Ρωμανὸν, G. Moravcsik (επιμ.) Constantinus Porphyrogenitus, De Administrando Imperio (Washington D. C. 1967) σελ. 246-8, § 51, στ. 37-40. Bίος του μακαριωτάτου και οσίου πατρός ημών Iωαννικίου συγγραφείς παρά Πέτρου μοναχού, AASS, Novembris, τόμ. II, pars prior (Bruxellis 1894) σελ. 384- 435 (BHG 936  σελ. 402 § 31·  Bίος και πολιτεία και θαύματα του οσίου πατρός και θαυματουργού Iωαννικίου συγγραφείς παρά Σάβα μοναχού, AASS, Novembris, τόμ. II, pars prior (Bruxellis 1894) σελ. 332- 382 (BHG 935, σελ. 356 § 25).

9. Θεοφάνους Χρονογραφία, C. De Boor (επιμ.) Theophanis Chronographia (Lipsiae 1883) σελ. 471.

10. «Βίος Θεοδώρου Στουδίτη», B. Latyschev (επιμ.), “Vita S. Theodori Studitae”, Vizantijskij Vremennik 21 (1914) σελ. 298 § 70.

11. «Βίος Θεοδώρου Στουδίτη», B. Latyschev (επιμ.), “Vita S. Theodori Studitae”, Vizantijskij Vremennik 21 (1914) σελ. 298 § 70·  «Βίος Νικολάου Στουδίτου», “Anonymi Vita S. Nicolai Studitae”, στο: J.P. Migne (επιμ.) Patrologiae cursus completus, Series Greca (Paris 1857-1866) τόμ. 105, στήλες 864-926, ιδ. στήλη 909 (BHG 1365).

12. Θεοφάνους Συνεχιστής, I. Bekker (επιμ.) Theophanes Continuatus, (CSHB, Bonnae 1838) σελ.465.

13. Άννα Κομνηνή, Αλεξιάς, D. R. Reinsch, A. Kambylis (επιμ.) Annae Comnenae Alexias, Ι-ΙΙΙ (CFHB40/1, Berlin 2001) σελ. 444 (XIV, 5, 3).

14. Νικήτα Ακομινάτου του Χωνιάτου Χρονική διήγησις, I. A.Van Dieten (επιμ.) Nicetae Choniatae Historia(CFHB11/1, Berolini et Nova Eboraci 1975) σελ. 280, στ. 42-44, σελ. 287-9 passim·  Γεωργίου του Ακροπολίτου του μεγάλου λογοθέτου χρονική συγγραφή, A. Heisenberg, P. Wirth (επιμ.) Georgii Acropolitae Historia (Stuttgart 1978) σελ. 11, στ. 24, σελ. 12, στ. 4.

15. Νικηφόρου του Βλεμμύδου Διήγησις μερική, J. A. Munitiz (επιμ.) Nicephori Blemmydae Autobiographia sive curriculum vitae; necnon Epistula universalior (Corpus Christianorum 13, Turnhout 1984) σελ. 49 §7.

16. Νικήτα Ακομινάτου του Χωνιάτου Επιστολαί, I.A.Van Dieten (επιμ.) Nicetae Choniatae Orationes et Epistulae (CFHB3 Berolini et Novi Eboraci 1972) σελ. 214.

17. Γεωργίου του Ακροπολίτου του μεγάλου λογοθέτου χρονική συγγραφή, A. Heisenberg, P. Wirth (επιμ.) Georgii Acropolitae Historia (Stuttgart 1978) σελ. 10-11 §6.

18. Νικήτα Ακομινάτου του Χωνιάτου Χρονική διήγησις, I. A.Van Dieten (επιμ.) Nicetae Choniatae Historia(CFHB11/1, Berolini et Nova Eboraci 1975) σελ. 602, στ. 8, σελ. 603, στ. 30.

19. Νικήτα Ακομινάτου του Χωνιάτου Επιστολαί, I.A.Van Dieten (επιμ.) Nicetae Choniatae Orationes et Epistulae (CFHB3 Berolini et Novi Eboraci 1972) σελ. 214.

20. ODB, τόμ. 3, σελ. 1750, s.v. Prousa( Foss, C.).

21. Ιωάννη Καντακουζηνού Ιστοριών βιβλία Δ, L. Schopen (επιμ.) Ioannis Cantacuzeni Eximperatoris Historiarum Libri IV(CSHB, Bonnae 1831) τομ. 1, σελ. 220, στ. 3, 17· Νικηφόρος Γρηγοράς Ρωμαϊκή ιστορία, B. Niebuhr (επιμ.) Nicephori Gregorae Historia Romaica, Ι-ΙΙ (CSHB, Bonnae 1834) σελ. 384, στ. 12-13.

22. Νικήτα Ακομινάτου του Χωνιάτου Χρονική διήγησις, I. A.Van Dieten (επιμ.) Nicetae Choniatae Historia(CFHB11/1, Berolini et Nova Eboraci 1975) σελ. 280, στ. 42-44.

23. Balivet, M., “Culture ouverte et échanges inter-religieux dans les villes ottomanes du XIVe siècle, The Ottoman Emirate (1300-1389)”, Institute for Mediterranean Studies, Halcyon Days in Crete I, A symposium Held in Rethymnon 11-13 January 1991 (Rethymnon 1993), σελ. 1-6, ιδ. σελ. 3.

24.  Γεωργίου Παχυμέρη, Συγγραφικαί ιστορίαι, A. Failler (επιμ.) Georges Pachymeres, Relations Historiques (CFHB24/1, Paris 1984) και (CFHB 24/4) σελ. 79 §24, 101 §34· Νικηφόρος Γρηγοράς Ρωμαϊκή ιστορία, B. Niebuhr (επιμ.) Nicephori Gregorae Historia Romaica, Ι-ΙΙ (CSHB, Bonnae 1834) σελ. 44, στ. 19-22.

     
 
 
 
 
 

Δελτίο λήμματος

 
press image to open photo library
 

>>>