1. Γέννηση - οικογένεια Ο Σέργιος γεννήθηκε το β΄ μισό του 8ου αιώνα στην κώμη Αννία, κοντά στην πόλη της Ταβίας στη Γαλατία, στο θέμα Αρμενιάκων. Ο πατέρας του, που ονομαζόταν Δρύινος, δε φαίνεται να είχε σχέση με την αίρεση των παυλικιανών ούτε κάποιος άλλος από την οικογένειά του. Για την οικογενειακή κατάσταση του Σεργίου δε διαθέτουμε άλλες πληροφορίες. Πιθανώς δεν είχε νυμφευθεί ή, αν το είχε κάνει, δεν είχε αποκτήσει παιδιά, καθώς δεν αναφέρονται απόγονοι. 2. Εκπαίδευση - ανατροφή Δε γνωρίζουμε με ακρίβεια το επίπεδο των του Σεργίου, αν και ορισμένες αναφορές των πηγών οδηγούν στο συμπέρασμα ότι ήταν αρκετά μορφωμένος. Σε νεαρή ηλικία ο Σέργιος σχετίστηκε με μια γυναίκα η οποία ανήκε στη θρησκευτική κοινότητα των παυλικιανών. Από αυτήν προσηλυτίσθηκε και μυήθηκε στα δόγματα των παυλικιανών. 3. Δράση 3.1. Πρώτη φάση: Η δράση του Σεργίου-Τυχικού στη βυζαντινή επικράτεια Ο Σέργιος, αφού μυήθηκε στον παυλικιανισμό, αναδείχθηκε έβδομος διδάσκαλος το έτος 800/801 και έλαβε το αποστολικό όνομα Τυχικός. Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Νικηφόρου Α΄ (802-811), ο Σέργιος-Τυχικός, εκμεταλλευόμενος την πολιτική ανοχής του αυτοκράτορα απέναντι στους παυλικιανούς, πραγματοποίησε μεγάλο αριθμό περιοδειών σε όλο το μήκος και το πλάτος της Μικράς Ασίας, διαδίδοντας τα δόγματά τους. Χάρη στο ιεραποστολικό του έργο, πολλοί Βυζαντινοί προσηλυτίστηκαν στην κοινότητα, ενώ την περίοδο αυτή τοποθετείται και η ίδρυση της «εκκλησίας Λαοδικείας», δηλ. της κοινότητας των παυλικιανών στο Κυνοχώριον ή Κοινοχώριον (αρχ. Καινοχώριον, σημ. Mahala Kalesi), μια κώμη του Πόντου κοντά στη Νεοκαισάρεια. Πιθανότατα στο Κυνοχώριον ο Σέργιος-Τυχικός ήλθε σε επαφή με το Βαάνη, τον επιλεγόμενο Ρυπαρό,1 έκτο διδάσκαλο των παυλικιανών, ο οποίος είχε διαδεχθεί τον Ιωσήφ-Επαφρόδιτο λίγο μετά το 778.2 Οι δύο διδάσκαλοι ήλθαν σε σύγκρουση. Ο Βαάνης κατηγορούσε το Σέργιο-Τυχικό ως τυχάρπαστο, ο οποίος είχε εισέλθει τελευταία στην κοινότητα και δεν είχε διδαχθεί τα δόγματά της από τους αναγνωρισμένους διδασκάλους, ενώ ο Σέργιος υποστήριζε ότι είχε το δικαίωμα να διδάσκει λόγω των πολλών επιτυχών ταξιδιών του σε όλη τη Μικρά Ασία για τη διάδοση της πίστης τους και, παράλληλα, κατηγορούσε το Βαάνη δημοσίως για τον ακόλαστο βίο του. Η σύγκρουση εντάθηκε με αποτέλεσμα να προκληθεί σχίσμα στην κοινότητα των παυλικιανών, η ευθύνη για το οποίο αποδόθηκε κυρίως στο Σέργιο. Στο μεταξύ, η ανοχή της αυτοκρατορικής διοίκησης απέναντι στους παυλικιανούς έλαβε τέλος μετά το θάνατο του Νικηφόρου Α΄ και την άνοδο του Μιχαήλ Α΄ (811-813) στο θρόνο. Αυτός και ο διάδοχός του, Λέων Ε΄ (813-820), προχώρησαν σε εκτεταμένους διωγμούς εναντίον των παυλικιανών στη Μικρά Ασία. Η αντίδραση των μαθητών του Σεργίου-Τυχικού ήταν βίαιη, καθώς οι κάτοικοι του Κυνοχωρίου, σε συνεργασία με μια ένοπλη ομάδα μαθητών του Σεργίου, τους λεγόμενους «αστάτους», δολοφόνησαν τους κυριότερους διώκτες τους στην περιοχή της Νεοκαισαρείας και του Κυνοχωρίου, το Θωμά, επίσκοπο Νεοκαισαρείας, και τον Παρακονδάκη, τοπικό αξιωματούχο στο Κυνοχώριον. 3.2. Δεύτερη φάση: Ο Σέργιος-Τυχικός καταφεύγει στους Άραβες Μετά τη δολοφονία του Θωμά και του Παρακονδάκη, η οποία τοποθετείται χρονικά ανάμεσα στο 813 και το 820, ο Σέργιος και οι «άστατοι» εγκατέλειψαν το Κυνοχώριον και κατέφυγαν στα αραβικά εδάφη και συγκεκριμένα στη Μελιτηνή. Εκεί ζήτησαν και έλαβαν τη βοήθεια του Αμρ αλ-Ακτά (Amr al-Aqta‘), εμίρη της Μελιτηνής. Ο τελευταίος παραχώρησε στους παυλικιανούς ως τόπο εγκατάστασης το Αργαούν, κωμόπολη περίπου 30 χλμ. βόρεια της Μελιτηνής. Στο Αργαούν ο Σέργιος-Τυχικός οργάνωσε μια νέα κοινότητα παυλικιανών, την οποία ονόμασε «εκκλησία Κολοσσαέων», ενώ το ιεραποστολικό του έργο επεκτάθηκε και στη Μοψουεστία της Κιλικίας, όπου ίδρυσε τη λεγόμενη «εκκλησία Εφεσίων». Παράλληλα, σε συνεργασία με τους Άραβες, οι παυλικιανοί πρόσφυγες διεξήγαγαν μεγάλο αριθμό επιδρομών εναντίον των βυζαντινών εδαφών της Μικράς Ασίας, οι οποίες προκάλεσαν μεγάλες καταστροφές και απώλειες στους Βυζαντινούς. 4. Θάνατος Ο θάνατος του Σεργίου-Τυχικού τοποθετείται χρονικά ανάμεσα στο Σεπτέμβριο του 834 και τον Αύγουστο του 835. Ο Σέργιος είχε μεταβεί στο υπερκείμενο του Αργαούν όρος προκειμένου να προμηθευτεί ξυλεία, καθώς εργαζόταν και ως ξυλουργός. Στο σημείο αυτό τον συνάντησε ένας Βυζαντινός ονόματι Τζανίων, ο οποίος, μετά από σύντομη πάλη, του αφαίρεσε το εργαλείο κοπής που κρατούσε και με αυτό τον δολοφόνησε. Μετά τη δολοφονία του Σεργίου-Τυχικού, την ηγεσία των παυλικιανών ανέλαβαν οι Μιχαήλ, Κανακάρης και Ιωάννης Αόρατος, στενοί συνεργάτες του από την εποχή των ιεραποστολικών του περιοδειών, καθώς και ο Θεόδοτος, ο Βασίλειος και ο Ζώσιμος. Ο έκτος διδάσκαλος των παυλικιανών, Βαάνης ο Ρυπαρός, είχε ήδη πεθάνει στο Κυνοχώριον. Οι οπαδοί του, οι οποίοι ονομάζονταν «Βανιώτες» ή «Βανίτες», παρέμειναν στην περιοχή ως τη δολοφονία του Σεργίου-Τυχικού. Τότε ξέσπασε μεγάλης κλίμακας διωγμός εναντίον τους από τους οπαδούς του Σεργίου, οι οποίοι προέβησαν σε μεγάλο αριθμό δολοφονιών. Η αιματοχυσία έλαβε τέλος με την παρέμβαση του Θεοδότου, ο οποίος απέτρεψε τον περαιτέρω διωγμό των Βανιωτών. 5. Αποτίμηση και κρίσεις Οι κρίσεις των παυλικιανών για το Σέργιο-Τυχικό ήσαν αναμφίβολα θετικές και αυτό είναι εμφανές από το γεγονός ότι, αν και ορισμένοι έμειναν πιστοί στο Βαάνη, οι περισσότεροι πήραν το μέρος του Σέργιου στη μεταξύ τους διαμάχη. Από την άλλη, ο σημαντικός ρόλος τον οποίο έπαιξε ο Σέργιος στη διάδοση της άποψης των παυλικιανών αναγνωριζόταν, εμμέσως, και από τους Βυζαντινούς, αν κρίνουμε από τις υπερβολικές ύβρεις που του επισωρεύουν οι βυζαντινές πηγές,3 οι οποίες τον θεωρούσαν υπεύθυνο για τον προσηλυτισμό μεγάλου αριθμού πιστών και για την ίδρυση του κράτους των παυλικιανών στο Αργαούν, οι συνεχείς επιδρομές του οποίου στα βυζαντινά εδάφη είχαν αποβεί πολύ καταστροφικές. Οι σύγχρονοι ερευνητές θεωρούν το Σέργιο-Τυχικό έναν από τους κορυφαίους διδασκάλους των παυλικιανών. Αναγνωρίζουν τη δυναμικότητα και τις ικανότητές του και θεωρούν ότι σε αυτόν οφείλεται η διάδοση του παυλικιανισμού τον 9ο αιώνα. Ορισμένοι, μάλιστα, φτάνουν στο σημείο να αποδίδουν τη διαμάχη του με το Βαάνη εν μέρει στις «εθνικές» διαφορές των δύο αντιπάλων, του συντηρητικού και ακαλλιέργητου Αρμένιου και του μορφωμένου και δυναμικού ελληνόφωνου Βυζαντινού. Θεωρούν λοιπόν αιτία για τη διαμάχη που ξέσπασε το συντηρητικό χαρακτήρα του Βαάνη, ο οποίος είχε γαλουχηθεί με τις παραδοσιακές διδασκαλίες των προκατόχων του και αντιδρούσε στο ρηξικέλευθο πνεύμα των μεταρρυθμίσεων του Σεργίου, αρνούμενος την εξέλιξη και παραμένοντας πιστός στην τήρηση των παλαιών δογμάτων. |
1. Ο Lemerle, P., “L'histoire des Pauliciens d'Asie Mineure d'après les sources grecques”, Travaux et Mémoires 5 (1973), σελ. 69, σημ. 51, πιθανολογεί ότι το επώνυμο «Ρυπαρός» μπορεί να έχει σχέση με τους mzlneuthin, αιρετικούς Αρμενίους του 5ου αιώνα. 2. Η Nina Garsoian, The Paulician Heresy (The Hague - Paris 1967), σελ. 121, σημ. 34, τοποθετεί χρονικά το θάνατο του Ιωσήφ-Επαφροδίτου και τη διαδοχή του από το Βαάνη στο έτος 783. 3. Οι βασικότερες πηγές μας για το Σέργιο-Τυχικό είναι ο Πέτρος ο Σικελιώτης και ο Πατριάρχης Φώτιος. Κατά τους Grégoire, H., “Sur l’histoire des Pauliciens”, Académie royale de Belgique. Bulletin de la Classe des Lettres et des Sciences morales et politiques 22 (1936), σελ. 224-226, και Loos, M., “Deux contributions à l’histoire des Pauliciens, I, A propos des sources grecques reflétant des Pauliciens”, Byzantinoslavica 17 (1956), σελ. 19-57, ο Πέτρος ο Σικελιώτης ταυτίζεται με τον Πέτρο τον Hγούμενο, συγγραφέα ενός έργου για τους παυλικιανούς που φέρει μεγάλες ομοιότητες με το σύγγραμμα του Πέτρου του Σικελιώτη. Όπως υποστηρίζει ο Grégoire, το ιστορικό σύγγραμμα του Πέτρου του Hγουμένου για τους παυλικιανούς συνιστά σύνοψη της Iστορίας των Παυλικιανών του Πέτρου του Σικελιώτη, άποψη που δεν αποδέχεται ο Loos, ο οποίος θεωρεί ότι το ιστορικό σύγγραμμα του Πέτρου του Hγουμένου έχει γραφεί πριν από την Iστορία των Παυλικιανών. |