Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Μ. Ασία

αναλυτική αναζήτηση

 ΙΔΡΥΜΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ
z
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Αναζήτηση με το γράμμα ΑΑναζήτηση με το γράμμα ΒΑναζήτηση με το γράμμα ΓΑναζήτηση με το γράμμα ΔΑναζήτηση με το γράμμα ΕΑναζήτηση με το γράμμα ΖΑναζήτηση με το γράμμα ΗΑναζήτηση με το γράμμα ΘΑναζήτηση με το γράμμα ΙΑναζήτηση με το γράμμα ΚΑναζήτηση με το γράμμα ΛΑναζήτηση με το γράμμα ΜΑναζήτηση με το γράμμα ΝΑναζήτηση με το γράμμα ΞΑναζήτηση με το γράμμα ΟΑναζήτηση με το γράμμα ΠΑναζήτηση με το γράμμα ΡΑναζήτηση με το γράμμα ΣΑναζήτηση με το γράμμα ΤΑναζήτηση με το γράμμα ΥΑναζήτηση με το γράμμα ΦΑναζήτηση με το γράμμα ΧΑναζήτηση με το γράμμα ΨΑναζήτηση με το γράμμα Ω

Αμυτζαντάριοι

Συγγραφή : Βουγιουκλάκη Πηνελόπη (17/10/2003)

Για παραπομπή: Βουγιουκλάκη Πηνελόπη, «Αμυτζαντάριοι», 2003,
Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Μ. Ασία
URL: <http://www.ehw.gr/l.aspx?id=3555>
Αμυτζαντάριοι (6/10/2009 v.1) Amytzantarioi (20/7/2009 v.1) 
 

1. Ταυτότητα: η καταγωγή – το όνομα

Αντικείμενο έρευνας πολλών μελετητών αποτέλεσε η παρουσία των Αμυτζαντάριων στο πολιτικό προσκήνιο της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας το 14ο αιώνα. Οι Α. Σαββίδης και Θ. Γεωργιάδης1 καθώς και οι συντάκτες του Prosopographisches Lexikon der Palaiologenzeit2 υποστήριξαν ότι οι Αμυτζαντάριοι αποτελούσαν έναν από τους κυριότερους τραπεζουντιακούς αριστοκρατικούς οίκους που πρωταγωνίστησαν την περίοδο εκείνη. Διαφορετική άποψη εξέφρασε ο A. Bryer,3 ο οποίος δεν τους θεωρεί μέλη οικογένειας, παρά υποστηρίζει ότι ο όρος «Αμυτζανταράντες» χαρακτηρίζει άτομα ή οικογένειες με κοινή ενδεχομένως καταγωγή ή, πιθανότερο, ένα κράμα κατοίκων του ανατολικού Πόντου με γεωργιανές, αρμενικές, λαζικές, ελληνικές και, πιθανόν, και τουρκικές καταβολές.

Όσον αφορά την προέλευση του ονόματος της «οικογένειας» ή της «κοινωνικής ομάδας», αυτό σχετίζεται κατά πάσα πιθανότητα με το στρατιωτικό αξίωμα του αμυρτζανταρίου, το οποίο υποδηλώνει το αντίστοιχο αξίωμα του πρωτοσπαθάριου, προερχόμενο από το τούρκικο emır cadar. Ο μητροπολίτης Τραπεζούντος Ιωάννης-Ιωσήφ Λαζαρόπουλος τους αναφέρει ως «Αμιτζανταράντας» ενώ ως αξιωματούχος μνημονεύεται ο αμυ(ρ)τζαντάριος στον κατάλογο του Ψευδο-Κωδινού.4 Τραπεζούντιοι αξιωματούχοι, κάτοχοι του τίτλου αυτού, αναφέρονται ωστόσο και σε άλλες πηγές. Για παράδειγμα, ο χρονικογράφος της αυτοκρατορίας των Μεγαλοκομνηνών Μιχαήλ Πανάρετος αναφέρει τον Μιχαήλ Μειζομάτη, αμυ(ρ)τζαντάριο κατά το 1344.5

2. Η δράση των Αμυτζαντάριων

2.1. Επί Ειρήνης Παλαιολογίνας (1340-41)

Η πρώτη μνεία της «οικογένειας»/«κοινωνικής ομάδας» γίνεται την περίοδο της βασιλείας της Ειρήνης Παλαιολογίνας (1340-1341), πρώτης συζύγου του αυτοκράτορα Βασιλείου Μεγάλου Κομνηνού (1332-1340), ενώ συνεχίζει να διαδραματίζει πρωταγωνιστικό ρόλο στο πολιτικό προσκήνιο της αυτοκρατορίας και κατά τη βασιλεία της Άννας Αναχουτλού (1341-1342), της αδελφής του Βασιλείου, που διεκδίκησε με επιτυχία το θρόνο από τη χήρα του. Συγκεκριμένα, η δράση της Άννας συνδέθηκε στενά με τις εμφύλιες διενέξεις που ξέσπασαν στην Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας την περίοδο της βασιλείας της Ειρήνης Παλαιολογίνας (1340-1341), οι οποίες συνέχισαν να ταλαιπωρούν και να διχάζουν το κράτος μέχρι και τα πρώτα χρόνια της βασιλείας του Αλέξιου Γ' Μεγάλου Κομνηνού (1349-1390).

Οι αυτόχθονες Αμυτζαντάριοι, που ανήκαν στη αντικωνσταντινουπολίτικη μερίδα της αριστοκρατίας, αντιπροσώπευαν μαζί με τους Σχολάριους τις δύο κυριότερες αντικρουόμενες μερίδες της τραπεζουντιακής αριστοκρατίας την περίοδο της βασιλείας της Παλαιολογίνας. Η κωνσταντινουπολίτικη αντίληψη εξουσίας που είχαν υιοθετήσει οι Σχολάριοι ήταν αντίθετη προς τις δικές τους πολιτικές αντιλήψεις και πεποιθήσεις6 και τους έφερε πολλές φορές αντιμέτωπους.

Με αφορμή το κενό εξουσίας που προέκυψε μετά το θάνατο του Βασιλείου Μεγάλου Κομνηνού, συζύγου της Ειρήνης Παλαιολογίνας, και την απουσία απογόνου αλλά και την ανικανότητα της αυτοκράτειρας να επιβληθεί, οι δύο ομάδες οδηγήθηκαν σε έντονη σύγκρουση μεταξύ τους καθώς επιδίωκαν η καθεμία ξεχωριστά την επιβολή της δικής τους κοινωνικοπολιτικής ισορροπίας. 7 Έτσι, όταν οι Σχολάριοι, με τη στήριξη των οικογενειών των Μειζοματών, Δωρανιτών, Καβασιτών και των Καμαχηνών, στράφηκαν εναντίον της αυτοκράτειρας, οι Αμυτζαντάριοι συντάχθηκαν με το μέρος της Ειρήνης και τη βοήθησαν να πάρει υπό τον έλεγχό της την κατάσταση. Οι Σχολάριοι και οι άλλες τραπεζουντιακές οικογένειες είχαν οχυρωθεί με αρχηγό τον σεβαστό Τζανιχίτη, μεγάλο στρατοπεδάρχη, στη μονή του Αγίου Ευγενίου, ενώ η αυτοκράτειρα με τους Αμυτζαντάριους είχαν στην κατοχή τους το λιμάνι και το κάστρο.8 Η εξέγερση των στασιαστών έληξε όταν έφτασε προς ενίσχυση της αυτοκράτειρας από την Κωνσταντινούπολη ο μέγας δουξ, ο ευνούχος Ιωάννης. Οι δυνάμεις των Αμυτζαντάριων ενώθηκαν με τα στρατεύματα του Ιωάννη και επιτέθηκαν στη μονή του Αγίου Ευγενίου, η οποία παραδόθηκε στις φλόγες.

2.2. Επί Άννας Αναχουτλού (1341-1342)

Στη συνέχεια, ύστερα από την πτώση9 της αυτοκράτειρας Ειρήνης και την άνοδο στο θρόνο της Άννας Αναχουτλού (1341-1342), οι Αμυτζαντάριοι εμφανίζονται τελικά στο πλευρό της νέας αυτοκράτειρας και τη στηρίζουν απέναντι στις συνωμοσίες που αντιμετώπισε από την οικογένεια των Σχολαρίων. Η επικράτηση των αυτόχθονων Αμυτζαντάριων μετά την άνοδο της Άννας είχε εξωθήσει την αντικρουόμενη μερίδα των Σχολαρίων σε συνεχείς προσπάθειες ανατροπής της, με την υποστήριξη και άλλων αριστοκρατικών οικογενειών. Η άνοδος του Ιωάννη Γ' Μεγάλου Κομνηνού (1342-1344), γιου του Μιχαήλ Μεγάλου Κομνηνού (1341, 1344-1349), μετά την κίνηση που οργάνωσαν οι Σχολάριοι για την ανατροπή της Άννας Αναχουτλού (1341-1342), στην οποία είχε τεθεί επικεφαλής ο μετέπειτα αυτοκράτορας, σήμανε παράλληλα και το τέλος της πολιτικής ισχύος των Αμυτζαντάριων.

3. Το τέλος των Αμυτζαντάριων

Οι Σχολάριοι, εκμεταλλευόμενοι τη δύναμη που απέκτησαν μετά την άνοδο του Ιωάννη Γ' (1342-1344), στράφηκαν εναντίον των Αμυτζαντάριων και προέβησαν σε σφαγές ενώ δολοφονήθηκε διά στραγγαλισμού η αυτοκράτειρα Άννα Αναχουτλού (1341-1342). Η νίκη των Σχολαρίων και η σφαγή των Αμυτζαντάριων αποτελούσε ταυτόχρονα και νίκη της φιλοκωνσταντινουπολίτικης μερίδας της Τραπεζούντας απέναντι σε κάθε αντικωνσταντινουπολίτικη πολιτική.10 Δεν υπάρχουν στοιχεία για την περαιτέρω πορεία και δράση μελών της «οικογένειας»/«κοινωνικής ομάδας».

1. Βλ. Γεωργιάδης, Θ. (επιμ.), Εγκυκλοπαίδεια του Ποντιακού Ελληνισμού. Ο Πόντος. Ιστορία, Λαογραφία και Πολιτισμός 1 (Θεσσαλονίκη 1991), σελ.181.

2. Βλ. Trapp, Ε. – Beyer, Η. – Leontiades, Ι. (επιμ.), Prosopographisches Lexikon der Palaiologenzeit 1 (Wien 1976), βλ. λ. «Αμυτζανταράνται», σελ. 80, αρ. 8301.

3. Βλ. Bryer, A.A.M., "The faithless Kabazitai and Scholarioi", στο  Moffatt, Α. (επιμ.), Maistor. Classical, Byzantine and Renaissance Studies for Robert Browning [Byzantina Australiensia 5, Canberra 1984, επανεκτ. στο Bryer, Α.Α.Μ., People and Settlement in Anatolia and the Caucasus, 800-1900 (Variorum Reprints Collected Studies, London 1988)], σελ. 312. Ακολουθεί ο Λυμπερόπουλος, βλ. Λυμπερόπουλος, B., O Bυζαντινός Πόντος. H αυτοκρατορία της Tραπεζούντας (Aθήνα 1999), σελ. 151-152.

4. Βλ. Παπαδόπουλος-Κεραμεύς, Α. (επιμ.), «Ιωσήφ Λαζαρόπουλος, Έτι σύνοψις των αγίου θαυμάτων μερική εκ των πλείστων», στο Papadopoulos-Kerameus, Α. (επιμ.), Fontes Historiae Imperii Trapezontini I (Petropoli 1897, ανατ. Amsterdam 1965), σελ. 134 και Verpeaux, J. (επιμ.), Pseudo-Kodinos, Traité des Offices (Paris 1966), σελ. 341- 342, 438.

5. Βλ. Λαμψίδης, Ο. (επιμ.), «Mιχαήλ του Παναρέτου περί των Mεγάλων Kομνηνών», Aρχείον Πόντου 22 (1958), σελ.1-124, ιδ. σελ. 68.

6. Βλ. Λυμπερόπουλος, B., O Bυζαντινός Πόντος. H αυτοκρατορία της Tραπεζούντας (Aθήνα 1999), σελ. 138.

7. Βλ. Λυμπερόπουλος, B., O Bυζαντινός Πόντος. H αυτοκρατορία της Tραπεζούντας (Aθήνα 1999), σελ. 150.

8. Ο Λυμπερόπουλος υποστηρίζει ότι η αυτοκράτειρα είχε συλληφθεί από τους Αμυτζαντάριους και κρατούνταν στο κάστρο παρά τη θέλησή της. Λυμπερόπουλος, B., O Bυζαντινός Πόντος. H αυτοκρατορία της Tραπεζούντας (Aθήνα 1999), σελ. 174.

9. Η αντίσταση που είχε οργανώσει στη Λαζία η Άννα εναντίον της αυτοκράτειρας σε συνδυασμό με τη λαϊκή οργή που είχε ξεσπάσει για τον εμπρησμό της Τραπεζούντας μετά την επίθεση των Τουρκομάνων Αμιτιωτών στις 4 Ιουλίου του 1341, ανάγκασαν την Ειρήνη Παλαιολογίνα να εγκαταλείψει το θρόνο. Βλ. Ahrweiler, Ε., «Η αυτοκρατορία της Τραπεζούντας», στο Iστορία του Eλληνικού Έθνους, Θ': Υστεροβυζαντινοί χρόνοι (1204-1453) (Αθήνα 1980), σελ. 325-334, ιδ. σελ. 333.

10. Βλ. Ahrweiler, Ε., «Η αυτοκρατορία της Τραπεζούντας», στο  Iστορία του Eλληνικού Έθνους, Θ': Υστεροβυζαντινοί χρόνοι (1204-1453) (Αθήνα 1980), σελ. 325-334, ιδ. σελ. 328.
     
 
 
 
 
 

Δελτίο λήμματος
 
press image to open photo library
 

>>>
 
 
 
 
 
 

copyright © 2008, ΙΔΡΥΜΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ

Το έργο Μεγάλη Δικτυακή «Εγκυκλοπαίδεια Ελληνικού Πολιτισμού» - Μέρος Α΄ συγχρηματοδοτήθηκε σε ποσοστό 80% από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) και κατά 20% από εθνικούς πόρους στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος "Κοινωνία της Πληροφορίας" του Γ΄ ΚΠΣ.

Το έργο ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ συγχρηματοδοτήθηκε σε ποσοστό 80% από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) και κατά 20% από εθνικούς πόρους στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος "Κοινωνία της Πληροφορίας" του Γ΄ ΚΠΣ.