1. Διαμονή των αυτοκρατόρων Eιρήνης (797-802) και Kωνσταντίνου ΣT΄ (780-797) στην Προύσα

Τούτῳ τῷ ἔτει, μηνὶ σεπτεμβρίῳ, ἐξῆλθεν ὁ βασιλεύς σὺν τῇ μητρὶ αὐτοῦ ἐν τῇ Προύσῃ θερμῖσαι.

Θεοφάνους Χρονογραφία, C. De Boor (επιμ.), Theophanis Chronographia (Lipsiae 1883), σελ. 471.

2. Eπίσκεψη του Kωνσταντίνου Z΄ Πορφυρογεννήτου στα θερμά λουτρά της Προύσας

[...] ἐκ δέ τούτων ἐπὶ τὰς παραλογὰς καὶ δυσκολίας καὶ ἑλικοειδεῖς καὶ κρημνώδεις ἀναβάσεις μόλις διελθὼν ὁ ἄναξ, ταῖς κέλλαις τῶν ἱερῶν πατέρων καταλαβὼν, οὕς ἰδὼν κατασπασάμενος καὶ τὰς τούτων ψυχοφελεῖς εὐχὰς ἐφόδιον λαβὼν πρὸς τὴν Προῦσαν μετανίσταται, πόλις ἀνδρός τὸ πάλαι Βιθυνῶν βασιλεύσαντος, ὅς ἀνδραγαθίας καὶ πολέμων τῶν τηνικάδε βασιλέων ὑπεραρθέντων σύμβολον μνήμης τὴν τοιάνδε πόλιν ἐξειργάσατο.

Θεοφάνους Συνεχιστής, I. Bekker (επιμ.), Theophanes Continuatus, (CSHB, Bonnae 1838), σελ.465.

3. O Σκουταριώτης διηγείται την πολιορκία της Προύσας από τον Aνδρόνικο A΄ Kομνηνό (1183-1185)
Κεῖνος δὲ μετὰ τοῦ στρατοῦ παντὸς μεταβαίνει πρὸς τὴν πόλιν τῶν Προυσαέων, καὶ κατὰ τὸ πρὸς μεσημβρίαν μέρος, ὅθεν καὶ ἡ πόλις ἡ ἐπίμαχος διὰ τὸ τοῦ τόπου ἰσόπεδον, βαλὼν χάρακα, τῇ ἑξῆς ἔχεται τοῦ πολιορκεῖν· καὶ αἱ μηχαναὶ καὶ οἱ ἄνδρες ἕδρων τὸ πρόσφορον. Αὐτὸς δὲ Ἀνδρόνικος διὰ βελῶν γράμματα ἠφίει τοῖς ἐν τῇ πόλει [...] οὐδὲ γὰρ ὁ κατὰ Προῦσαν συγκροτούμενος πόλεμος τοῦ κατὰ Νίκαιαν εἶχε τὸ ἔλαττον· καὶ αὐτὸ δὲ ἡ πόλις, ὀχυρὸν περιβεβλημένη τεῖχος καὶ ἐπὶ τούτῳ περίτειχον. Ἐπεὶ δὲ ἔδει καὶ τὴν πόλιν ταύτην ὑποκῦψαι τῷ Ἀνδρονίκῳ καὶ τῶν ἐν αὐτῇ τοὺς πλείστους παθεῖν τὰ ἀνήκεστα χειρωθέντας, θραύεται τὶ μέρος τὸ τῇ ἐλεπόλει τυπτόμενον· φαντασίαν δὲ τοῖς ἔνδον παρέσχε τοῦ τὸ τεῖχος ἅπαν ὅσον ἐτύπτετο ἐπὶ γόνυ κλιθῆναι· θροὺς οὖν ἐπὶ τῷ γενομένῳ ἄσημος αἴρεται, καὶ δέος τὰ πάντων ἐκταράττει ψυχὰς· ὅθεν μὴ περιεργασάμενοι τὸ γεγονὸς ἀλλὰ τῷ δέει μικροῦ ἀποψύξαντες, ἔρημα τὰ τείχη φυλάκων εἴασαν, καὶ τὸ ἐντεῦθεν ἄνετος τοῖς πολεμίοις ἡ διά πυλῶν καὶ κλιμάκων εἰς τὴν πόλιν εἴσοδος. Ἔπασχον οὖν οἱ Προυσαεῖς· ἀνῃροῦντο καὶ διῃρπάζοντο τὰ προσόντα καὶ τὰ βοσκήματα κατεκόπτετο, ἅ πολλὰ εἰσήγαγον ὡς ἀν ἔχοιεν ὦ τραφήσονται οἱ ἐντός, ἐπιτεινομένης τῆς πολιορκίας. Ἐπεὶ δὲ καὶ Ἀνδρόνικος εἰσῆλθε τὸ πόλισμα, οὔθ’ ὡς ὑπηκόοις πράως τοῖς Προυσαεῦσιν ἐχρήσατο, οὔθ’ ὡς θὴρ ἐμπεσῶν θρέμμασι, πλείστους ὅτι μάλιστα διέφθειρε καὶ ἀφάνισε· τὸν μὲν γὰρ Θεόδωρον τὸν Ἄγγελον ἐκτυφλοῖ καὶ ὄνῳ καθεσθέντα κελεύει τῶν Ρωμαϊκῶν ἐξελαθῆναι ὁρίων, καὶ τάχ’ ἀν θηρίοις ἐγεγόνει κατάβρωμα, (ὁ καὶ Ἀνδρόνικος ἐτεχνάσατο), εἰ μὴ Τοῦρκοι ἐντυχόντες ὤκτειραν τε καὶ κατὰ σκηνὴν αὐτῶν ἀγαγόντων θεραπείας ἠξίωσαν. Τὸν δὲ Συνέσιον Λέοντα καὶ τὸν Λαχανᾶν Μανουὴλ καὶ συχνοὺς ἄλλους, τεσσαράκοντα τοὺς πάντας, δένδρων ξύλοις ἐκρέμασε. Πολλῶν δὲ ἄλλων χείρας ἀπέτεμε, τινῶν πόδας ἀφῄρηκε καὶ ἄλλων δακτύλους, πολλοὶ χειρῶν καὶ ὀφθαλμῶν ὑπέστησαν στέρησιν, εἰσὶ δ’ οἵ καὶ ὀφθαλμὸν δεξιὸν καὶ πόδα εὐώνυμον ἐζημίωντο.

(Σκουταριώτης) Ανωνύμου Σύνοψις Χρονική, Κ. Ν. Σάθας (επιμ.), Μεσαιωνική Βιβλιοθήκη 7 (Παρίσι 1894/ ανατ. Αθήναι 1972), σελ. 339-340.

4. Kατά την περίοδο 1204-1261 η Προύσα υπήρξε κέντρο σπουδών

Ἡ πατρὶς τὸ βυζάντιον ἑαλώκει τοῖς Ἰταλοῖς, καὶ ἡμεῖς μετανᾶσται πρὸς Βιθυνίαν· κἂν τῇ Προύσῃ μὲν γραμματικήν, ἐν Νικαίᾳ δὲ ποιητικὴν καὶ ρητορικὴν καὶ τὰ τῆς λογικῆς ὅσα πρὸ τῶν Ἀναλυτικῶν, παιδεθόμεθα, συλλογιστικὴν δὲ φυσικὴν ἀριθμητικὴν γραμμικὴν, ἐκδεδημηκότες εἰς Σκάμανδρον· ἀποφοιτῶμεν ἐκεῖθεν.

Νικηφόρου του Βλεμμύδου Διήγησις μερική, J. A. Munitiz (επιμ.), Nicephori Blemmydae Autobiographia sive curriculum vitae ; necnon Epistula universalior (Corpus Christianorum 13, Turnhout 1984), σελ. 49 §7.

5.α., 5.β., Πολιορκία και παράδοση της Προύσας στους Oθωμανούς λόγω του λιμού το 1326

5.α. Οἶσθα γὰρ, ὅπως, Προυσηνῶν ὑπὸ Περσῶν πολιορκουμένων καὶ ὅσον οὓπω ἁλώσεσθαι προσδοκωμένων διὰ τὸ σῖτον παντάπασιν ἐπιλελοιπέναι, πυθόμενος αὐτὸς αὐτόκλητος εἰς Βυζάντιον ἦκον, δεόμενος τε ἅμα καὶ συμβουλεύων, τοῖς πολιορκουμένοις τὴν δυνατὸν πρόνοιαν εἰσενεγκεῖν· αὔτῃ δ’ ἦν τὸ ἐμὲ ἅμα τῇ στρατιὰ ναυσὶ πρὸς τὴν Τρίγλειαν περαιωθέντα, ἐπεὶ οὐ πολὺ Προύσης διέχει, τοῖς τε βαρβάροις, ἥν δύνωμαι, ἐπιθέσθαι καὶ Προυσηνοῖς τὰ ἐπιτήδεια ἐσκομῖσαι· τούτου δὲ γενομένου, ἐλπὶς αὐτοὺς χρόνον πολὺν πρὸς τὴν πολιορκίαν ἀντισχήσειν· τἂλλα γὰρ ἡ πόλις ἅπαντα κατεσκεύασται καρτερῶς· ἐγὼ μὲν οὖν οὕτω προθυμίας εἶχον πρὸς τὸ Προυσηνοῖς βοηθεῖν αὐτὸς διακινδυνεύων, σοῦ δὲ μὴ ἐφιέντος, ἄκων κατεσχέθην· ὁ καὶ μάλιστα αἴτιον ἔδοξε γεγενῆσθαι τοῦ Προῦσαν ὑπὸ τοῖς πολιορκοῦσι βαρβάροις γεγενῆσθαι.

Ιωάννη Καντακουζηνού Ιστοριών βιβλία Δ, L. Schopen (επιμ.), Ioannis Cantacuzeni Eximperatoris Historiarum Libri IV 1 (CSHB, Bonnae 1831). σελ. 220 στ. 3-17.

5.β. [...] ἡλώκει δὲ καὶ ἡ Προυσαέων τῷ λιμῷ πολιορκηθεῖσα πόλις.

Νικηφόρος Γρηγοράς Ρωμαϊκή ιστορία, B. Niebuhr (επιμ.), Nicephori Gregorae Historia Romaica Ι-ΙΙ (CSHB, Bonnae 1834), σελ. 384, στ. 12-13.