1. Πηγές – ιστορία

Η αρχαία λυκική πόλη Γάγαι βρισκόταν στο Α άκρο του κόλπου της Φοινίκης, Α των Μύρων. Η θέση σήμερα ταυτίζεται με το Aktaş, πολύ κοντά στο χωριό Yenice και περίπου 11 χλμ. ΝΑ της Kumluca.¹ Η πόλη βρισκόταν κοντά στην ακτή και ήταν χτισμένη σε ύψωμα περίπου 600 μ. Η πρώτη αρχαία μνεία της πόλης γίνεται από τον Ψευδο-Σκύλακα, τον 4ο αι. π.Χ., ο οποίος την αναφέρει ως «Γαγαία» πόλη. Αναφέρεται επίσης από τον Πλίνιο,² ο οποίος την τοποθετεί ανάμεσα στα Κορύδαλλα και τη Ροδιάπολη. Μεταγενέστερες μνείες είναι αυτές του Σταδιασμού,³ του Στέφανου Βυζάντιου και του Ιεροκλή.⁴

Το όνομα ετυμολογείται με βάση δύο θρύλους.⁵ Σύμφωνα με τον πρώτο, Ρόδιοι άποικοι έφτασαν στα παράλια λέγοντας στους γηγενείς «Γα, γα», αιτώντας δηλαδή γη στη δωρική διάλεκτο, πράγμα που οι γηγενείς τους παραχώρησαν. Σύμφωνα με τη δεύτερη εκδοχή, ο Ρόδιος στρατηγός Νέμιος έπεσε με το καράβι του σε τρικυμία, αφού είχε κατατροπώσει Λύκιους και Κιλίκιους πειρατές. Οι ναύτες φώναζαν έντρομοι «Γα, γα» και, όταν προσάραξαν, ο Νέμιος αποφάσισε να ιδρύσει στο σημείο αυτό μια πόλη. Το κοινό σημείο και των δύο μύθων είναι ότι αποδίδουν την ίδρυση της πόλης στους Ροδίους. Αρχαίες πηγές μιλούν για ένα ορυκτό, το «γαγάτη»,⁶ ο οποίος, σύμφωνα με περιγραφές, έμοιαζε με το λιγνίτη. Οι περιηγητές του 19ου αι.⁷όμως δεν αναφέρουν παρόμοιο ορυκτό, ενώ σήμερα το μόνο ορατό πέτρωμα είναι λευκός ασβεστόλιθος, όπως μαρτυρεί και το τουρκωνύμιο Aktaş (Ak taş = άσπρη πέτρα). Ενδέχεται η κακή ποιότητα της ντόπιας πέτρας να ήταν και η αιτία τόσο για τη συχνή χρήση της αργολιθοδομής, όσο και για την απουσία λυκικών τάφων (η κατασκευή των οποίων απαιτεί υψηλής ποιότητας γλυπτική τέχνη) αλλά και επιγραφών.⁸

2. Αρχαιολογία

Τα σημερινά αρχαιολογικά κατάλοιπα εντοπίζονται στο λόφο και διακρίνονται σε δύο ζώνες. Το ανώτερο επίπεδο περιλαμβάνει οχυρωματικό τείχος από αργολιθοδομή. Στη Β πλευρά του τείχους υπάρχει πύλη πλάτους περίπου 1,5 μ. Στην κορυφή του λόφου βρίσκεται φρούριο μήκους περίπου 16 μ. και πλάτους περίπου 8 μ., χτισμένος κατά το ισοδομικό σύστημα. Ένα άλλο κτήριο στα ΒΑ του φρουρίου, χτισμένο κατά το ίδιο σύστημα, αποτελεί αίνιγμα για τους αρχαιολόγους, καθώς περιλαμβάνει ένα κοίλωμα με τρεις-τέσσερις σειρές θέσεων, σαν σύνθρονο παλαιοχριστιανικής βασιλικής. Το κατώτερο επίπεδο οχυρώσεων βρίσκεται περίπου στα μισά του λόφου και είναι μάλλον μεταγενέστερο. Προστατεύει τον οικισμό μόνο από την πλευρά της θάλασσας, ενώ από η άλλη πλευρά καταλήγει σε απόκρημνο βράχο που ενισχύεται, όπου χρειάζεται, με τείχος.

Η παραλιακή πεδιάδα στα ριζά του λόφου ήταν διάσπαρτη, σύμφωνα τουλάχιστον με τη μαρτυρία του Spratt,⁹ με ερείπια χρονολογούμενα στους Ρωμαϊκούς και Βυζαντινούς χρόνους, που περιλάμβαναν τμήματα οχυρώσεων και υδραγωγείου, καθώς και λείψανα βασιλικών. Τα ερείπια αυτά δεν είναι ορατά σήμερα. Το μόνο που φαίνεται ακόμη είναι η θέση ενός μικρού θεάτρου, το οποίο, σύμφωνα με μαρτυρίες ντόπιων, έστεκε σε καλή κατάσταση μέχρι το 1960, πράγμα που σημαίνει ότι τα αρχιτεκτονικά του μέλη χρησιμοποιήθηκαν από τους ντόπιους.

3. Θρησκεία

Η απουσία επιγραφικού υλικού δε μας διαφωτίζει γύρω από τους θεούς που λατρεύονταν στις Γάγες. Σε νομίσματα Αυτοκρατορικής περιόδου εικονίζεται ο θεός Απόλλωνας,¹⁰ πράγμα που υποδηλώνει ότι ήταν πιθανώς ο προστάτης θεός της πόλης.¹¹ Σε άλλα νομίσματα, εποχής Γορδιανού Γ΄, εικονίζεται η Νέμεση, μπορούμε όμως να θεωρήσουμε ότι αυτό οφειλόταν σε επιρροή από τη Ροδιάπολη, την εποχή της οικονομικής ευεργεσίας του Οπραμόα.¹²

Στην Πρώιμη Βυζαντινή περίοδο η πόλη ήταν επισκοπική έδρα, και, σύμφωνα με τον Ευσέβιο, συγκαταλεγόταν ανάμεσα στις αξιόλογες πόλεις της Λυκίας. Ωστόσο δεν έχουμε αρκετά στοιχεία για την ιστορία της πόλης στους Πρώιμους Βυζαντινούς χρόνους.