Γερμανικόπολις

1. Εντοπισμός – Αρχαίες πηγές

Η Καισάρεια Γερμανική ή Γερμανικόπολις βρισκόταν στα νοτιοδυτικά σύνορα της Βιθυνίας, κοντά στις εκβολές του ποταμού Ρυνδάκου, σημ. Nılüfer Çayı, προς την Προποντίδα. Ίσως η ακριβής της τοποθεσία να ήταν κοντά στις όχθες της λίμνης Απολλωνίας. Το όνομα της πόλης, Καισάρεια Γερμανική, όπως και το εθνικό (Καισαρέων Γερμανικέων) μαρτυρούνται σε νομίσματα. Ο Πλίνιος,1 ο μόνος από τους αρχαίους γεωγράφους που την αναφέρει, ισχυρίζεται ότι πριν από τη ρωμαϊκή κατάκτηση ήταν γνωστή με το όνομα Helgas (Ελγάς) ή Βοός Κοίτη, και την τοποθετεί κοντά στην Απάμεια-Μύρλεια, τα σημερινά Μουδανιά. Τα Acta Sanctorum επίσης αναφέρουν ότι ο μάρτυρας Κοδράτος και οι σύντροφοί του οδηγήθηκαν από τη Νικομήδεια στη Νίκαια, κατόπιν στην Απάμεια, την Καισάρεια και την Απολλωνία. Σύμφωνα με τη μαρτυρία αυτή, η Καισάρεια Γερμανική θα πρέπει να βρισκόταν νότια της Απάμειας και ανατολικά της Απολλωνίας.

2. Ιστορία

Όπως μαρτυρεί το όνομά της η πόλη ιδρύθηκε με καθεστώς ρωμαϊκής πολιτείας από τον Καίσαρα Γερμανικό. Το όνομα αυτό δημιουργεί προβλήματα στους μελετητές, καθώς Καίσαρ ήταν τίτλος κάθε αυτοκράτορα, ενώ το προσωνύμιο Γερμανικός συνόδευε πολλά μέλη της οικογένειας των Φλαβίων. Καθώς η αναγωγή οικισμών σε πόλεις ήταν πάγια πολιτική του Οκταβιανού Αυγούστου, ειδικά για την περιοχή της Βιθυνίας, οι μελετητές υποθέτουν ότι η θεσμική και διοικητική αυτή αναβάθμιση συνέβη την εποχή του Αυγούστου. Ο προγενέστερος οικισμός τον οποίο μαρτυρεί ο Πλίνιος θα είχε μάλλον το χαρακτήρα κώμης. Η απουσία μνείας της πόλης από το Στράβωνα ωστόσο μπορεί να υποδηλώνει ότι η ίδρυση της νέας πόλης πραγματοποιήθηκε προς το τέλος της ζωής του Αυγούστου, χωρίς ωστόσο η εξήγηση αυτή να είναι και οριστική.2 Καθώς η θέση δεν έχει ανασκαφεί, μπορούμε μόνο κατά προσέγγιση να την εντοπίσουμε και να ανασυνθέσουμε κάποια κομμάτια της ιστορίας της, μέσα από μαρτυρίες που μερικές φορές είναι έως και αντιφατικές.

Για το μέγεθος και την εθνική και πολιτιστική σύσταση της πόλης μάς πληροφορεί ο Δίων Χρυσόστομος,3 ο οποίος αναφέρει ότι οι Καισαρείς, οι κάτοικοι δηλαδή της πόλης, που ήταν μία από τις γειτονικές της Προύσας, ήταν «σφόδρα Έλληνες», αν και η πόλη τους ήταν πολύ μικρότερη από την Προύσα. Δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι το «σφόδρα Έλληνες» αντιστοιχεί στην αμιγή εθνολογική σύσταση του πληθυσμού, ή, πράγμα που φαίνεται πιθανότερο, στο βαθμό στον οποίο αυτοί ήταν μέτοχοι της ελληνικής παιδείας και γλώσσας.

3. Αρχαιολογία

Καθώς η πόλη δεν έχει καν εντοπιστεί, για την τοπογραφία της αλλά και για πτυχές της ιστορίας της η καλύτερη πηγή είναι τα νομίσματα, τα οποία ωστόσο δημιουργούν και ένα πρόβλημα. Σε κάποια από αυτά, ενώ στον εμπροσθότυπο εμφανίζεται σκηνή λιμανιού με πλοία, πράγμα που πιστοποιεί το ναυτικό ρόλο της πόλης, στον οπισθότυπο εικονίζεται ο ορεινός θεός Όλυμπος με την αντίστοιχη επιγραφή.4 Αυτό δημιούργησε προβληματισμό γύρω από τη θέση της πόλης, καθώς η θάλασσα της Προποντίδας και το όρος Όλυμπος βρίσκονται πολύ μακριά μεταξύ τους για να καλύπτονται από τη χώρα μίας και μόνης πόλης. Η πρόταση ότι υπήρχαν δύο πόλεις με το ίδιο όνομα έχει μάλλον απορριφθεί, καθώς δε σώζονται αντίστοιχες ενδείξεις στις φιλολογικές πηγές. Η προσφορότερη λύση είναι να θεωρήσουμε πως η πόλη ήταν ποτάμιο λιμάνι του Ρυνδάκου και βρισκόταν κάπως πιο μέσα από τις εκβολές απ’ ό,τι είχε αρχικά θεωρηθεί.

Σε αρκετά νομίσματα εικονίζεται η πύλη της πόλης και σε ένα από αυτά παραδίδεται το όνομα ενός από τους Ρωμαίους αξιωματούχους, του ανθυπάτου Σαλουιδηνού Ασπρήνα, της εποχής του Τίτου (79-81). Η ύπαρξη αμφιθεάτρου πιστοποιείται επίσης από νομίσματα που το απεικονίζουν. Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα είναι η παράσταση κτηρίου με δίστυλη πρόσοψη, άγαλμα και ταύρο, που προφανώς παριστάνει ιερό.5

4. Θρησκεία

Οι θεότητες που απεικονίζονται είναι συνηθέστερα ο Ζευς και, λιγότερο συχνά, ο Ασκληπιός, η Άρτεμη, ο Σάραπις, ο Ηρακλής, ο Ήλιος και –όπως προαναφέρθηκε– ο ορεινός θεός Όλυμπος.6




1. Plin., HN 5.142.

2. Jones, A.H.M., The Cities of the Eastern Roman Provinces(Oxford 1971), σελ. 163 κ.ε. Ο Jones περιλαμβάνει τη Γερμανικόπολη στον κατάλογο των πόλεων στις οποίες ο Αύγουστος έδωσε ρωμαϊκή πολιτεία. Με την άποψη αυτή φαίνεται να συμφωνεί και ο Marek, C., Stadt, Ära und Territorium in Pontus-Bithynia und Nord-Galatia (Istanbuler Forschungen 39, Tübingen 1993), σελ. 58-59 και υποσ. 408, ο οποίος όμως αποδίδει την απουσία της πόλης από το Στράβωνα σε ίδρυσή της στο τέλος της ζωής του Αυγούστου. Μια άλλη πιθανή εξήγηση ωστόσο, η οποία δεν αναφέρεται πουθενά στη βιβλιογραφία, είναι ότι η πόλη ιδρύθηκε όχι επί Αυγούστου αλλά επί Τιβερίου και μάλιστα κατά το διάστημα 16-20, όταν ο Καίσαρας Γερμανικός, υιοθετημένος γιος του αυτοκράτορα, βρισκόταν ως legatus augusti pro praetore στη Βιθυνία.

3. Δίων Χρ., Λόγος 47.13.

4. Imhoof-Blümer, F., Griechische Münzen (Graz 1972, ανατ. 1890), σελ. 597.

5. Wroth, W., BMC: Pontus, Paphlagonia, Bithynia, Bosphoru (London 1889), σελ. 110-111 και πίν. 26.

6. Για τις νομισματικές παραστάσεις βλ. Head, M., HN2 (Oxford 1911, ανατ. Amsterdam 1991), σελ. 511.