1. Βιογραφικά στοιχεία
Ο Ανθέμιος γεννήθηκε στις Τράλλεις της Λυδίας κατά τα τέλη του 5ου αι. Ήταν μέλος μιας οικογένειας που προσέφερε ιδιαίτερα στην ανάπτυξη και την καλλιέργεια των επιστημών. Πατέρας του ήταν ο Στέφανος, γνωστός γιατρός στις Τράλλεις. Είχε τέσσερις μικρότερους αδελφούς: τους γιατρούς Αλέξανδρο και Διόσκορο, τον γραμματικό και μαθηματικό Μητρόδωρο και τον νομικό Ολύμπιο. Περί το 500 ο Ανθέμιος παρακολούθησε τα μαθήματα του φημισμένου διδασκάλου φιλοσοφίας Αμμώνιου στην Αλεξάνδρεια, όπου γνωρίστηκε με επιφανείς επιστήμονες της εποχής. Ως μαθηματικός ασχολήθηκε επισταμένα με την κατασκευή ελλείψεων και παραβολών. Μεγάλη ήταν η προσφορά του στην ανάπτυξη της θεωρίας για τις τομές των κώνων. Υπομνημάτισε το έργο του Νικόμαχου του Γερασηνού ενώ μελέτησε και ανέπτυξε τις θεωρίες του Αρχιμήδη και του Απολλώνιου σχετικά με τις ελλείψεις και τα κοίλα κάτοπτρα. Συνέγραψε τη μαθηματική πραγματεία Περί παραδόξων μηχανημάτων. Κύριο αντικείμενο των μελετών του υπήρξε η εφαρμογή των νόμων της γεωμετρίας στον τομέα της μηχανικής. Ήταν γνωστός για τις πρωτότυπες μαθηματικές και μηχανικές του προτάσεις. Ο Ανθέμιος απέκτησε μεγάλη φήμη ως αρχιτέκτονας. Το 532 ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός Α' κάλεσε τον Ανθέμιο να αναλάβει, με τη βοήθεια του μηχανικού Ισίδωρου από τη Μίλητο, την ανοικοδόμηση του κατεστραμμένου κατά τη «Στάση του Νίκα» ναού της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη. Ο ναός ανοικοδομήθηκε στον τύπο της τρίκλιτης βασιλικής. Το κατεξοχήν πρωτότυπο στοιχείο του είναι ο τεράστιος τρούλος. Ο ναός, που εγκαινιάστηκε στις 27 Δεκεμβρίου 537 από τον Ιουστινιανό Α', προκάλεσε μεγάλη εντύπωση στους συγχρόνους και αποτέλεσε σταθμό στην αρχιτεκτονική. Δεν γνωρίζουμε την ακριβή χρονολογία θανάτου του Ανθέμιου. Το βέβαιο είναι ότι είχε πεθάνει πριν από το μεγάλο σεισμό της 7ης Μαΐου του 558, κατά τον οποίο κατέρρευσε ο τρούλος της Αγίας Σοφίας.1
2. Έργο
2.1. Συγγραφικό έργο: Περί των μαθηματικών
Μεγάλη ήταν η προσφορά του Ανθέμιου στην ανάπτυξη των μαθηματικών και στην εφαρμογή των μαθηματικών νόμων στη μηχανική. Έγινε γνωστός στους συγχρόνους του για τις πρωτότυπες μηχανικές μελέτες που εκπόνησε. Αναφέρεται ότι επινόησε ένα μηχανισμό με τον οποίο, βασιζόμενος στη δύναμη του ατμού, προκάλεσε τεχνητό σεισμό, με σκοπό να τρομάξει τον γείτονά του, το ρήτορα Ζήνωνα. Οι ιστοριογράφοι της εποχής Προκόπιος και Αγαθίας, όπως και ο ποιητής Παύλος Σιλεντιάριος, αναφέρουν με θαυμασμό και επαινούν τις γνώσεις και τις επιδόσεις του Ανθέμιου στη μηχανική. Κατά πάσα πιθανότητα είχε γράψει και πραγματείες περί υδραυλικής. Το βασικό του έργο, που έχει διασωθεί μέχρι τις μέρες μας, είναι η μαθηματική πραγματεία Περί παραδόξων μηχανημάτων (De admirabilis machinis). Το έργο είναι εμβόλιμο μέρος στην υπομνηματισμένη από τον Ανθέμιο έκδοση του συγγράμματος Περί πυρείων του Διοκλέους. Στην πραγματεία Περί παραδόξων μηχανημάτων ο Ανθέμιος για πρώτη φορά ανέπτυξε και τεκμηρίωσε τη θεωρία των κοίλων κατόπτρων και συγκεκριμένα το πώς μέσω κοίλου κατόπτρου οι ηλιακές ακτίνες μπορούν να συγκεντρώνονται σε ένα δεδομένο σημείο ανεξάρτητα από την εποχή και την ώρα. Στον Ανθέμιο αποδίδεται επίσης ακόμα μία πραγματεία που είναι γνωστή με τον τίτλο Fragmentum mathematicum Bobiense.2
2.2. Αρχιτεκτονική
Το σημαντικότερο αρχιτεκτονικό έργο του Ανθέμιου είναι η ανοικοδόμηση του ναού της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη. Το κτίσμα αυτό κατέστη σημείο αναφοράς για την πόλη, αλλά και για ολόκληρη τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία κατά τους επόμενους αιώνες. Η σύλληψη του αρχιτεκτονικού τύπου του τρούλου ήταν αποτέλεσμα των εμπεριστατωμένων ερευνών του Ανθέμιου περί των κοίλων κατόπτρων. Ο αρχιτεκτονικός τύπος του ναού επηρέασε άμεσα ή έμμεσα σε μεγάλο βαθμό τη μεταγενέστερη βυζαντινή αρχιτεκτονική, την αρχιτεκτονική των ορθόδοξων Σλάβων, ακόμα και την οθωμανική. Ο ιστοριογράφος Αγαθίας αναφέρει ότι ο Ανθέμιος επιστατούσε των έργων και σε πλήθος κτισμάτων εντός και εκτός Κωνσταντινούπολης. Από το Περί κτισμάτων του Προκόπιου γνωρίζουμε επίσης ότι ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός Α' ανέθεσε στον Ανθέμιο και το βοηθό του Ισίδωρο τη μελέτη και την επίβλεψη αντιπλημμυρικών έργων στο φρούριο Δάρας της Μεσοποταμίας.
1. Παλαιότερα επικρατούσε η άποψη ότι ο Ανθέμιος πέθανε περί το 534, πριν από την ολοκλήρωση των εργασιών ανοικοδόμησης της Αγίας Σοφίας. Η πλειοψηφία των σύγχρονων ερευνητών δεν αποδέχεται την άποψη αυτή (βλ. Soulis, G., Speculum 35 (1960), σελ. 124).
2. Heath T.L., "The fragment of Anthemius on burning mirrors and the 'Fragmentum. Mathematicum Bobiense”, Bibliotheca Mathematica, III Folge, 7 (1907), σελ. 225-233