1. Βιογραφικά στοιχεία

Ο Γαληνός κατέχει εξέχουσα θέση στην ιστορία της ιατρικής. Γεννήθηκε το 129 μ.Χ. στην Πέργαμο, την πλουσιότερη ίσως από τις πόλεις των ρωμαϊκών επαρχιών και ταυτόχρονα σπουδαίο πολιτιστικό κέντρο της εποχής. Γιος του αρχιτέκτονα Νίκωνα και γόνος μιας από τις πιο εύπορες οικογένειες της Περγάμου, εκμεταλλεύτηκε τα προνόμια που του πρόσφερε το περιβάλλον του για να αποκτήσει αξιοζήλευτη μόρφωση.

2. Σπουδές

Κατά τη διάρκεια των πρώιμων σπουδών του ο Γαληνός μελέτησε ελληνικά, ρητορική και φιλοσοφία, εντρυφώντας ιδιαίτερα στο έργο του Αριστοτέλη. Σε ηλικία 16 ετών ξεκίνησε τις ιατρικές σπουδές του, αρχικά στην Πέργαμο με δάσκαλο τον περίφημο γιατρό Σάτορο και στη συνέχεια στη Σμύρνη, όπου μελέτησε ανατομία. Συνέχισε στην Κόρινθο, για να καταλήξει στην Αλεξάνδρεια, που αποτελούσε ένα από τα πιο φημισμένα κέντρα μελέτης και άσκησης της ιατρικής της εποχής. Εκεί, το οξύ πνεύμα του επεξεργάστηκε τη διδασκαλία των σπουδαίων γιατρών, συγχρόνων του, αλλά και προγενέστερων, στους οποίους δε δίσταζε, αν και σπουδαστής ακόμη, να ασκήσει κριτική. Η ασυνήθιστα για την εποχή μεγάλη περίοδος των σπουδών του (περίπου 12 έτη) τον τοποθετεί σε ξεχωριστή θέση σε σύγκριση με οποιονδήποτε άλλο Έλληνα ή Ρωμαίο γιατρό.

3. Επαγγελματική δραστηριότητα

Όταν συμπλήρωσε το 28ο έτος της ηλικίας του, ο Γαληνός επέστρεψε στην Πέργαμο, όπου ανέλαβε καθήκοντα χειρουργού σε σχολή μονομάχων. Εκεί του δόθηκε η μοναδική ευκαιρία να αποκτήσει πολύτιμη εμπειρία στην αντιμετώπιση τραυμάτων, να εμπλουτίσει τις γνώσεις του στην ανατομία και να πειραματιστεί με θεραπευτικές πρακτικές, όπως η δίαιτα και η άσκηση. Έτσι, το 162 μ.Χ., έτος κατά το οποίο μετέβη στη Ρώμη, είναι βέβαιο ότι ήταν ήδη γνωστός ως φιλόσοφος-ιατρός. Στην πρωτεύουσα εδραίωσε και αύξησε τη φήμη του ως γιατρός και εξαιρετικός ανατόμος. Πρόβλεψε ορθά την ανάρρωση του φιλοσόφου Εύδημου από τον πυρετό που τον βασάνιζε, τη στιγμή που άλλοι γιατροί αντιμετώπιζαν το περιστατικό με απόγνωση. Ήταν επίσης ο μόνος που κατάφερε να θεραπεύσει τη σύζυγο του Φλάβιου Βόηθου, ο οποίος είχε διατελέσει ύπατος. Στον τελευταίο, που έγινε στη συνέχεια φίλος και χορηγός του, είναι αφιερωμένα αρκετά από τα έργα του. Χρησιμοποιώντας τόσο τις ικανότητες όσο και τις διασυνδέσεις του, ο Γαληνός κατόρθωσε να διεισδύσει στην υψηλότερη τάξη της ρωμαϊκής κοινωνίας. Παρόλα αυτά σύντομα έγινε ανεπιθύμητος στους ιατρικούς κύκλους λόγω της εριστικής του στάσης και της έντονης κριτικής που ασκούσε σε όσους από τους συναδέλφους του θεωρούσε ανεπαρκείς. Κάποιοι από εκείνους που δέχτηκαν τα βέλη του ήταν γιατροί με μεγάλη φήμη και ακόμη μεγαλύτερη επιρροή, και έτσι, παρά το γεγονός ότι ο Γαληνός βρισκόταν υπό την αιγίδα του αυτοκράτορα Μάρκου Αυρήλιου, εκδηλώθηκε έντονη δυσαρέσκεια και εχθρότητα προς το πρόσωπό του, με αποτέλεσμα ο Γαληνός να αναγκαστεί να επισπεύσει την επιστροφή του στην Πέργαμο το 166 μ.Χ. Η φυγή του όμως αποδείχθηκε σωτήρια, καθώς απέφυγε το ξέσπασμα μια επιδημίας πανώλης στην πρωτεύουσα την ίδια χρονιά.

Τρία χρόνια αργότερα, δηλαδή το 169 μ.Χ., ο Γαληνός επέστρεψε και πάλι στη Ρώμη, έπειτα από αίτημα των αυτοκρατόρων Μάρκου Αυρηλίου και Λούκιου Βήρου, οι οποίοι και τον διόρισαν αυτοκρατορικό γιατρό. Στη διάρκεια του ίδιου έτους ο Μάρκος Αυρήλιος του ζήτησε να τον συνοδεύσει στην εκστρατεία στο Δούναβη. Ο Γαληνός όμως έπεισε τον αυτοκράτορα να τον απαλλάξει από αυτό το καθήκον, υπό τον όρο να γίνει ο προσωπικός γιατρός του διαδόχου του θρόνου, Κόμμοδου. Έτσι κατόρθωσε να συνεχίσει τη συγγραφή ιατρικών εγχειριδίων και το επιστημονικό του έργο γενικότερα, ενώ ταυτόχρονα δε διέκοψε την άσκηση της ιατρικής στην αυτοκρατορική αυλή.

Ο Γαληνός πέθανε γύρω στο 201 μ.Χ., άγνωστο πού, περιτριγυρισμένος από δόξα και πλούτη. Παράδοξο όμως είναι ότι δε σώθηκαν αγάλματα με τη μορφή του, ούτε, όπως συνηθιζόταν τότε, ευχαριστήριες επιγραφές εύπορων, συνήθως, θεραπευμένων ασθενών. Ο ίδιος ξόδεψε το μεγαλύτερο μέρος της περιουσίας του σε βιβλία, καθώς κατείχε μια πλουσιότατη βιβλιοθήκη.

4. Συγγραφικό έργο

Η συγγραφική παραγωγή του Γαληνού ήταν πραγματικά τεράστια και στηριζόταν, κατά κύριο λόγο, στη συνθετική του ικανότητα. Αναφέρεται ότι δεν έγραφε ο ίδιος τα έργα του, αλλά τα υπαγόρευε, χρησιμοποιώντας τις μελέτες όλων των συγγραφέων που γνώριζε ως καμβά, επάνω στον οποίο ενσωμάτωνε και τις δικές του απόψεις και εμπειρίες. Σε προχωρημένη ηλικία επιμελήθηκε ο ίδιος τη βιβλιογραφία του στο έργο Περὶ τῶν ἰδίων βιβλίων, όπου απαριθμεί περίπου 153 έργα σε 500 βιβλία. Από αυτά σώζονται ολόκληρα, ή σε μεγάλα τμήματά τους, περίπου 150 συγγράμματα, ορισμένα σε λατινική ή αραβική μετάφραση. Τα έργα του δεν είναι αμιγώς ιατρικά, καθώς περιλαμβάνουν και φιλοσοφικές, φιλολογικές και ρητορικές πραγματείες.

Στα φιλοσοφικά του κείμενα φαίνεται η επίδραση του σκεπτικισμού, ενός από τα σημαντικότερα φιλοσοφικά ρεύματα της εποχής. Η βασική του άποψη, που αποτελεί και τον τίτλο ενός συγγράμματός του, είναι ότι ο άριστος ιατρός είναι και φιλόσοφος. Από το ίδιο πνεύμα της ανάγκης σύνδεσης ιατρικής και φιλοσοφίας διέπονται και τα έργα του Προτρεπτικὸς ἐπ’ ἰατρικὴν τέχνην και Περὶ τῶν Ἱπποκράτους καὶ Πλάτωνος δογμάτων.

Από τα φιλολογικά και ρητορικά του συγγράμματα γνωρίζουμε ουσιαστικά μόνο τίτλους, εκτός από το πρώτο βιβλίο του έργου Περὶ τῶν ἰατρικῶν ὀνομάτων, το οποίο σώζεται σε αραβική απόδοση μιας ενδιαφέρουσας συριακής μετάφρασης. Από τον κατάλογο των συγγραμμάτων μπορούμε να συμπεράνουμε ότι ο Γαληνός ασχολήθηκε πολύ και με το λεξιλόγιο των αττικών πεζογράφων και κωμικών ποιητών. Στο σύγγραμμά του για τη σειρά με την οποία έπρεπε να διαβάζονται τα βιβλία του (Περὶ τῆς τάξεως τῶν ἰδίων βιβλίων πρὸς Εὐγενειανὸν) διατυπώνει αυτό που είναι εύκολο να συμπεράνει κανείς για το ύφος του, ότι η υπέρτατη αρχή του είναι η καθαρότητα της έκφρασης.

Η συγγραφική του δραστηριότητα ως προς ιατρικά ζητήματα, που αποτελεί και τον κυριότερο όγκο του έργου του, περιλαμβάνει όλες σχεδόν τις επιμέρους περιοχές που αποτελούσαν αντικείμενο μελέτης στις μέρες του. Οι 21 τόμοι του έργου αυτού σώζονται ως σήμερα και αποτελούν πιθανώς το 1/3 του συνόλου του ιατρικού του έργου. Οι πιο σημαντικοί από τους τόμους αυτούς γράφτηκαν την τελευταία περίοδο της ζωής του Γαληνού, όταν ασκούσε καθήκοντα αυτοκρατορικού γιατρού. Χαρακτηρίζονται από ένα μείγμα ιπποκρατικής, ελληνιστικής και ρωμαϊκής ιατρικής, κριτικά επεξεργασμένο στο πλαίσιο μιας προσπάθειας ορθολογισμού και ενοποίησης της ιατρικής γνώσης και σκέψης, και είναι επιπλέον εμπλουτισμένοι με τις θέσεις του συγγραφέα και με φιλοσοφικές απόψεις, αριστοτελικές, πλατωνικές ή στωικές. Κεντρικό άξονα κατέχει η πίστη του στην ιπποκρατική θεωρία των χυμών. Επιθυμούσε να αναβιώσει τις απόψεις των ιπποκρατικών περί «αέρων, υδάτων και τόπων». Προσπάθησε να μελετήσει τις επιδράσεις του φυσικού περιβάλλοντος στην υγεία, φρονώντας ότι είναι απαραίτητο να γνωρίζει κανείς τη φύση, τις λειτουργίες καθώς και τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των τμημάτων του ανθρώπινου σώματος προκειμένου να προσδιορίσει και να κατανοήσει τις ασθένειες. Παρά την προσπάθειά του να αντιμετωπίσει τη νόσο με βάση ένα ενιαίο και ορθολογικό ιατρικό μοντέλο, δεν παραγνώριζε εντούτοις την ανάγκη εξατομικευμένης θεραπείας του ασθενούς βασισμένης στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε αρρώστου.

Ο ίδιος ο Γαληνός διαιρεί του ιατρικό του έργο στις ακόλουθες κατηγορίες: παθολογία, θεραπευτική, διάγνωση και πρόγνωση, σχόλια στον Ιπποκράτη. Σύμφωνα με την παραπάνω κατάταξη δε γίνεται ιδιαίτερη μνεία στη φυσιολογία. Ωστόσο αρκετά από τα έργα του μπορούν να ταξινομηθούν στην κατηγορία αυτή με βάση τη θεματολογία τους, όπως τα Περὶ φυσικῶν δυνάμεων¹, Περὶ χρείας μορίων, καθώς και εκείνα που αναφέρονται στη λειτουργία της αναπνοής, στο σφυγμό, στην εμβρυολογία και σε ειδικά αισθητήρια όργανα. Μεγάλο μέρος αυτών των έργων αφορά σχολιασμό γνωστών πραγματειών του Ιπποκράτη. Έγραψε επίσης έργα που απευθύνονταν στους νεοεισερχόμενους στο ιατρικό σώμα γιατρούς, με γενικό τίτλο «Τοῖς εἰσαγομένοις».

5. Απόψεις και αντιλήψεις

Σε όλα του τα συγγράμματα αντανακλώνται οι αντιλήψεις του σύμφωνα με τις οποίες ο γιατρός θα έπρεπε να εκπαιδεύεται, πέραν της ιατρικής, και σε τρεις τομείς της φιλοσοφίας: τη λογική, δηλαδή την επιστήμη του σκέπτεσθαι, τη φυσική, δηλ. την επιστήμη της φύσης, και την ηθική, δηλαδή την επιστήμη της ορθής πράξης. Ακόμη ο γιατρός θα έπρεπε να έχει την ικανότητα να αφομοιώνει το έργο των προηγούμενων και στη συνέχεια να διεξάγει τις δικές του έρευνες στην ασθένεια. Απαραίτητες επίσης ιδιότητες του γιατρού θεωρούσε την ψυχραιμία και τον αυτοέλεγχο, την έλλειψη φιλοχρηματίας και την αποχή από εξεζητημένο τρόπο ζωής.

Η προσφιλής του μέθοδος της χρήσης της αναλογίας προκειμένου να αποσαφηνίζει έννοιες υιοθετήθηκε ευρέως και από άλλους, ενώ ο ορθολογισμός του μαζί με τη ρητορική του δεινότητα τον έκαναν εξαιρετικό δάσκαλο της ιατρικής.

Μερικοί από τους σημαντικότερους τομείς της συνεισφοράς του στην ιατρική επιστήμη είναι η ανατομία και η φυσιολογία. Πιο συγκεκριμένα, σε ό,τι αφορά τη φυσιολογία και με βάση τη θεωρία των ιπποκρατικών χυμών, ο Γαληνός έγραψε το έργο Ὅτι τὰ τῆς ψυχῆς ἤθη ταῖς τοῦ σώματος κράσεσιν ἕπεται. Η άποψη που αναπτύσσεται στο έργο αυτό παρουσιάζει ενδιαφέρον λόγω της συγγένειας που εμφανίζει η θεωρία των χυμών με τη σύγχρονη ενδοκρινολογία σχετικά με την επίδραση των ορμονών στην ψυχική και διανοητική σφαίρα. Μια άλλη ενδιαφέρουσα θεωρία του σε αυτόν τον τομέα ήταν η θεωρία «περὶ ἰδιοσυγκρασίας»², την οποία αναπτύσσει στο έργο Περὶ κράσεων βιβλίον. Σύμφωνα με αυτήν, κάθε όργανο-τμήμα του σώματος έχει τη δική του συγκεκριμένη μείξη («κράσις») των τεσσάρων βασικών χυμών. Η διαταραχή αυτής της ισορροπίας προκαλεί την ασθένεια. Χρησιμοποιώντας την αριστοτελική έννοια του όρου «δύναμις» και διαχωρίζοντάς την από την επίσης αριστοτελική «ενέργεια», στο έργο Περὶ φυσικῶν δυνάμεων προσδιορίζει τα τρία είδη της: την αναγεννητική, τη δύναμη της ανάπτυξης και τη δύναμη της θρέψης, που καθορίζουν βασικές λειτουργίες του οργανισμού, όπως την πέψη, το σφυγμό και την αιμοποίηση.

Στο χώρο της ανατομίας, το έργο του Γαληνού στηρίζεται σε μεγάλο μέρος σε παρατηρήσεις του ίδιου από νεκροτομές και ανατομές ζώων. Στον τομέα αυτό επηρεάστηκε βαθιά από τη μαθητεία του στη σχολή της Αλεξάνδρειας και προχώρησε πέρα από τους ιπποκρατικούς, θεωρώντας την ανατομία βασικό κομμάτι της ιατρικής παιδείας. Όπως αναφέρει ο ίδιος: «Η ανατομία έχει αξία για την αναγνώριση κάθε είδους λειτουργίας, είτε της ψυχής είτε του σώματος, αφού μέσω αυτής αποκτά κανείς αντίληψη. Αυτή είναι η σπουδαιότερη γνώση και όποιος επιθυμεί να γίνει καλός γιατρός πρέπει να στραφεί προς αυτή».³

Ορόσημο για την ιατρική αποτελεί η ανακάλυψή του ότι και οι αρτηρίες, όπως και οι φλέβες, περιέχουν αίμα, σε αντιδιαστολή με τη μέχρι τότε επικρατούσα αντίληψη ότι περιείχαν «πνεύμα», δηλαδή αέρα. Κατανόησε ακόμη τη σημασία του αίματος για τη θρέψη των ιστών, απέτυχε όμως να κατανοήσει τη λειτουργία του κυκλοφορικού συστήματος στο σύνολό του.⁴ Μία από τις σημαντικές ανακαλύψεις του Γαληνού ήταν και αυτή της πορείας του παλίνδρομου λαρυγγικού νεύρου από την έκφυσή του ως το λάρυγγα. Απέδειξε έτσι ότι ο εγκέφαλος ελέγχει τη λειτουργία της ομιλίας, επισφραγίζοντας τη διδασκαλία του Ηρόφιλου και του Ερασίστρατου που τέσσερις αιώνες νωρίτερα είχαν δείξει το ρόλο του εγκεφάλου στον έλεγχο της λειτουργίας του σώματος. Και οι δύο παραπάνω ανακαλύψεις έγιναν θέμα δημόσιων επιδείξεων ανατομής σε ζώα. Τις δημόσιες αυτές επιδείξεις, τις οποίες ο Γαληνός πραγματοποιούσε ως το 163 μ.Χ., τις παρακολουθούσε ένα ετερόκλητο ακροατήριο, που αποτελούνταν όχι μόνο από καταξιωμένους γιατρούς και σπουδαστές της ιατρικής, αλλά και από φιλοσόφους, εκπαιδευτές γυμναστικής ή και απλούς ανθρώπους.

Στον τομέα της παθολογίας κατέταξε τις ασθένειες με βάση την κίτρινη χολή, τη μαύρη χολή και το φλέγμα ως γενεσιουργά τους αίτια, είτε οι ασθένειες αυτές αφορούσαν όλο το σώμα ή μόνο κάποια όργανά του. Αποτέλεσμα της διαταραχής της κίτρινης χολής θεωρούσε τον ίκτερο, την κίρρωση του ήπατος, το ερυσίπελας και κάποιες δερματικές φλεγμονές. Στη διαταραχή της μαύρης χολής απέδιδε τις συναισθηματικές νόσους και κυρίως τη μελαγχολία (κατάθλιψη). Αυτής της αιτιολογίας νόσους θεωρούσε ακόμη κάποιες παθήσεις του γαστρεντερικού, τη χολέρα, κάποιους καρκίνους, καθώς και κάποιες ενδοκρινολογικές νόσους, και πιο συγκεκριμένα τη γνωστή σήμερα ως φλοιοεπινεφριδική ανεπάρκεια ή νόσο του Addison. Η νόσος μεταξύ άλλων χαρακτηρίζεται από μελάγχρωση, δηλαδή μελανή όψη πτυχών του δέρματος και του βλεννογόνου του στόματος. Η σημερινή ιατρική πρόοδος έχει αποδείξει ότι η νόσος, την οποία ο Γαληνός απέδιδε σε διαταραχή της μαύρης χολής, οφείλεται στην εναπόθεση στο δέρμα πρόδρομης ορμόνης της μελανίνης. Οι νόσοι που απέδιδε σε διαταραχές του φλέγματος μπορούν να συνοψιστούν στους διάφορους τύπους πυρετού, σε παθήσεις του αναπνευστικού, όπως η πνευμονία και η πλευρίτιδα, στον ασκίτη και το οίδημα ανά σάρκας, ενώ εδώ κατέτασσε ακόμη και κάποια είδη λίθων των νεφρών. Ως διαταραχές του τέταρτου χυμού, δηλαδή του αίματος, αναγνώριζε την αναιμία και την πληθώρα (πολυερυθραιμία). Στον τομέα της παθολογίας βέβαια η ακλόνητη πίστη του Γαληνού στη θεωρία των χυμών τον εμπόδισε να συσχετίσει αποτελεσματικά τις ανατομικές γνώσεις των αλεξανδρινών με τη συμπτωματολογία και την κλινική σημειολογία των νόσων, και άρα να προχωρήσει σε αιτιολογικές διαγνώσεις.

Σημαντική ήταν η προσφορά του Γαληνού και στον τομέα της θεραπευτικής. Το έργο του Μέθοδος θεραπευτικὴ ήταν μια εκτεταμένη ιατρική εγκυκλοπαίδεια, που φιλοδοξούσε να καλύψει όλο το εύρος των γνώσεων της εποχής. Αποτελούνταν από 14 βιβλία. Τα πρώτα δύο αποτελούν σφοδρή πολεμική εναντίων των μεθοδικών, και ιδιαίτερα του εκπροσώπου τους, Θεσσαλού,⁵ ενώ τα υπόλοιπα έδιναν θεραπευτικές οδηγίες για τις παθήσεις διαφόρων οργάνων, και ιδιαίτερα για τα έλκη, των πυρετό και τους όγκους. Στο ίδιο θέμα αναφέρονται και τα έργα «Περὶ τῶν παρὰ φύσιν ὄγκων» και «Πρὸς Γλαύκωνα θεραπευτικῶν». Ο Γαληνός αφιέρωσε επίσης τρία βιβλία του σε μια ιδιαίτερη θεραπευτική μέθοδο της εποχής, τη φλεβοτομή, που βασιζόταν σε εξαγωγή μολυσμένου αίματος από τον οργανισμό, προκειμένου να απομακρυνθούν και οι νοσογόνες αιτίες.

Ο Γαληνός δεν έγραψε έργα ειδικά για τη χειρουργική, παρότι σχολίασε το έργο του Ιπποκράτη που αφορούσε τα κατάγματα και τις αρθρώσεις. Αυτό οφειλόταν αφενός στην προτίμησή του προς την εσωτερική παθολογία, όπου η χειρουργική κατείχε μικρή θέση, και αφετέρου στην εκτόπιση της χειρουργικής από την ιατρική πράξη, εκτός λίγων περιπτώσεων, καθώς και στη χαμηλή εκτίμηση που υπήρχε για τα αποτελέσματα της κατά την αλεξανδρινή εποχή. Η ιατρική πράξη της εποχής περιλάμβανε χειρουργικές επεμβάσεις σε τραύματα, όγκους και κατάγματα, χωρίς ωστόσο να απαιτείται ειδική γνώση για τη διεξαγωγή τους. Η θητεία του Γαληνού στη σχολή μονομάχων της Περγάμου μετέβαλε κάπως τις αντιλήψεις του και έτσι έφτασε να θεωρήσει τις επεμβάσεις απαραίτητες σε λίγες εξειδικευμένες καταστάσεις, όπως η διόρθωση δυσμορφιών, π.χ. αφαίρεση έκτυπων δαχτύλων σε περίπτωση εξαδακτυλίας. Από αυτό το γενικό κανόνα εξαιρούνταν καταστάσεις όπως η αφαίρεση λίθων, η διόρθωση του καταρράκτη, η αφαίρεση κακοήθων όγκων σε πρώιμο στάδιο καθώς και η γυναικολογία και η μαιευτική. Το μεγάλο ενδιαφέρον του για την ανατομία διαφοροποιούνταν από την εφαρμογή της στην κλινική πράξη, λόγω των περιορισμών που του έθετε το δικό του σύστημα της ιατρικής. Νόσος και θεραπεία για το Γαληνό σήμαινε αντίστοιχα διαταραχή και προσπάθεια αποκατάστασης της ισορροπίας των χυμών με δίαιτα, φάρμακα και αφαιμάξεις. Οι σοβαρές επεμβάσεις ήταν πάντοτε η τελευταία λύση.

6. Κρίσεις και αποτιμήσεις

Σχολιάζοντας την προσφορά του Γαληνού σε μια προσπάθεια αποτίμησης, θα μπορούσαμε να πούμε ότι εκείνο που έδωσε στο έργο του τέτοια διάρκεια και το έκανε να επηρεάσει τον προσανατολισμό της ιατρικής στην Ευρώπη από τον 11ο ως και το 17ο αιώνα ήταν ότι κατόρθωσε να θέσει την ιατρική κάτω από ενιαίο και ομοιογενές πλαίσιο, συγκεντρώνοντας μέσω της κριτικής και συνθετικής του ικανότητας τις πιο ολοκληρωμένες απόψεις όλης της ιατρικής γνώσης και σκέψης, συγκεφαλαιώνοντας και συνδέοντας την ελληνιστική με τη ρωμαϊκή ιατρική και την ιατρική με τη φιλοσοφία. Το μοντέλο που κατασκεύασε ορθώθηκε πάνω από τις έριδες των διαφόρων ιατρικών αιρέσεων της εποχής του, η αντιδικία των οποίων, όπως έλεγε ο ίδιος, ήταν «πιο δυσίατη και από την ψώρα».

Οι φιλοσοφικές του απόψεις, που διαμορφώθηκαν κατά την πρώτη περίοδο των σπουδών του, διαπνέονται από έντονο μονοθεϊσμό, που συναντάται τόσο στον Πλάτωνα όσο και στους στωικούς. Το γεγονός αυτό είχε ως συνέπεια να έχει το έργο του ευρύτατη διάδοση και στους μεταγενέστερους και να γίνει αποδεκτό μέσα στο μονοθεϊστικό πλαίσιο ιδεών του χριστιανικού Βυζαντίου και της λατινικής Δύσης, αλλά και του μουσουλμανικού κόσμου, σφραγίζοντας έτσι την ιατρική για πολλούς αιώνες.