Γρηγόριος Α΄ Σμύρνης

1. Η δράση του στη μητρόπολη Σμύρνης

Ο Γρηγόριος Κονταρής γεννήθηκε στα Σέρβια Κοζάνης. Χειροτονήθηκε ιερομόναχος στα 1675 και το 1689 εξελέγη από την Ιερά Σύνοδο μητροπολίτης Σμύρνης. Καθιέρωσε μητροπολιτικό κώδικα στον οποίο καταγράφονταν όλες οι εκκλησιαστικές πράξεις (οι προηγούμενοι κώδικες της μητροπόλεως Σμύρνης είχαν καταστραφεί στο σεισμό του 1688 που έπληξε την πόλη).

Στον κώδικα αυτό, τον οποίο δημοσίευσε ο Ν. Χατζή Κωστής στα Σμυρναϊκά Ανάλεκτα, αναφέρεται: «Τῇ 2 Νοεμβρίου 1690 γέγονεν ἐκλογὴ καὶ σφραγὶς ἐπεδόθη ἐπὶ τοῖς ἐντιμοτάτοις κληρικοῖς τῆς ἁγιωτάτης μητροπόλεως Σμύρνης, ὧν καὶ τὰ ὀνόματα κατέστρωται ἐν τῷ παρόντι κώδικι τῆς αὐτῆς μητροπόλεως διὰ ἰδίας χειρὸς τοῦ ἄρτι χρηματίσαντος μητροπολίτου κυρίου Γρηγορίου Κονταρῆ, ὑφ’ οὗ καὶ ἐσφραγίσθησαν, να ὦσιν ἐν τῇ τάξει αὐτοῦ ὁ καθείς, α' ὁ oἰκονόμος Νικόλαος ἱερεύς, β' ἀρχιμανδρίτης Κύριλλος ἱερομόναχος, σκευοφύλαξ Χατζῆ Ζαχαρίας (Βλάχος), Χαρτοφύλαξ Κυπριακός, πρωτέκδικος Ἀσλάνης (τοῦ Κυριακοῦ), Πρωτονοτάριος Κυριακός (του Ἰωσήφ), λογοθέτης Μανώλης, διοικητὴς Χ'' Ἰωάννης, καστρίσιος Χ'' Μανώλης, ῥεφερενδάριος Δημητράκης (τοῦ Νικολῆ), ὑπομνηματογράφος Μανώλης, ἱερομνήμων Συμιανός, ῥήτωρ Ἰωάννης».1 Βλέπουμε δηλαδή να αποδίδονται σε επίπεδο μητρόπολης οφίκια (τίτλοι) σε κληρικούς και λαϊκούς που παραπέμπουν στην εσωτερική ιεραρχία του Οικουμενικού Πατριαρχείου, ήδη από τη Βυζαντινή περίοδο.

Στο πρώτο σημείωμα του κώδικα αναφέρεται: «Ὁ Σμύρνης Γρηγόριος, 1690 Δεκεμβρίου 26, ἔδωκεν ἡμῖν ὁ καλὸς πραγματευτὴς ἐγκλέζος, ὀνόματι Φράντς, σήμερον φλωρία βενέτικα 20, ἤτοι εἴκοσι, διὰ νὰ μοιράσωμε εἰς χήρας πτωχᾶς ἐλεημοσύνην διὰ ψυχικήν του σωτηρίαν καὶ θέλομεν κάμει τὴν ὑπηρεσίαν αὐτοῦ ὡς πιστοὶ οἰκονόμοι Χριστοῦ, ὅπου ἐνδεέστερα πρόσωπα γνωρίσωμεν».2

Όταν ο Γρηγόριος Κονταρής μετέβη στη Σμύρνη ως μητροπολίτης το 1690, η πόλη ήταν κατεστραμμένη από τον τρομερό σεισμό και την πυρκαγιά που ακολούθησε το 1688. Η κοινότητα στερείτο μητροπολιτικού μεγάρου και για το λόγο αυτό ο Γρηγόριος αναγκάστηκε να ενοικιάσει το σπίτι των Λαυριωτών πατέρων, κοντά στην Αγία Φωτεινή.3 Στα 1691 ο μητροπολίτης ζήτησε από την ελληνορθόδοξη κοινότητα Σμύρνης να του παραχωρηθεί το γήπεδο του κτηρίου όπου στεγάζονταν οι αρχές της κοινότητας και το οποίο είχε καταστραφεί επίσης στην πυρκαγιά του 1688. Στο γήπεδο αυτό, που βρισκόταν δεξιά του ναού της Αγίας Φωτεινής, ο Γρηγόριος έχτισε οίκημα με δικά του έξοδα, το οποίο λειτούργησε ως μητροπολιτικό μέγαρο. Ο Γρηγόριος επίσης φρόντισε για την εκ βάθρων ανέγερση της Αγίας Φωτεινής.

Άσκησε και φιλανθρωπία εξαγοράζοντας χριστιανούς αιχμαλώτους. Βιβλιόφιλος και βιβλιοσυλλέκτης, κατόρθωσε να συγκεντρώσει έναν ικανό αριθμό βιβλίων που τα κληροδότησε στην κοινότητα Σμύρνης. Τα βιβλία αυτά αποτέλεσαν τον πυρήνα της μεγάλης βιβλιοθήκης της Ευαγγελικής Σχολής.

2. Οι επιθέσεις εναντίον του Κονταρή και ο θάνατός του

Ο Κονταρής έπεσε δύο φορές θύμα επίθεσης. Την πρώτη φορά στις 20 Ιουλίου 1691 από κάποιον αρχιμανδρίτη Κύριλλο. Στον κώδικα της μητροπόλεως αναγράφεται για το σχετικό θέμα: «Ἐπειδὴ ὁ ἀρχιμανδρίτης Κύριλλος αὐθαδιάσας ἐξύβρισεν ἡμᾶς λόγοις αἰσχροῖς καὶ ἀχρείοις καὶ συνόδου γενομένης πάντων ἀρχόντων καὶ ἀρχομένων τῆς πολιτείας ἐμηνύθη, μὴ ἐλθῶν δὲ ἀπολογήσασθαι, μάλιστα μαρτυρούντων τοῦ οἰκονόμου παπᾶ Νικολῆ καὶ τοῦ κυρίτζη Γιαννάκη κὺρ Παϊσίου, ὅτι αὐθαδίασεν ἀληθῶς ἐξυβρίσας ἡμᾶς. Διὸ γνώμη ἐπεκυρώθη ἵνα λάβη ὅτι ταχείαν […] καὶ ἀπὸ τῆς πολιτείας ἀναχώρησιν. Εἰδὲ καὶ καταφρονητὴς φαν τούτου τοῦ γράμματος ἀπροκριματίστως νὰ παραδίδωται τῇ ἐξουσίᾳ τῇ ἐξωτερικῇ, διὸ καὶ ἐγένετο τὸ παρὸν ἐν ἔτει (1691 Ἰουλίου κ')». Τελικά ο αρχιμανδρίτης Κύριλλος ζήτησε συγγνώμη από τον Κονταρή και ο τελευταίος τον συγχώρησε. Η δεύτερη όμως επίθεση εναντίον του μητροπολίτη είχε τραγικό τέλος. Έγινε στις 19 Απριλίου 1698 από τον ιερομόναχο Νεκτάριο, με τον οποίο «ήρθε στα χέρια», και ο μητροπολίτης μάλιστα μέσα στην οργή του ξερίζωσε τις τρίχες του κεφαλιού του ιερομονάχου. Ο Κονταρής όμως μετά το περιστατικό έπαθε αποπληξία και πέθανε. Διαδόθηκε τότε ότι τον είχε σκοτώσει ο Νεκτάριος. Η φήμη αυτή έφθασε μέχρι τις δικαστικές αρχές. Η ιατρική γνωμάτευση ωστόσο ανέφερε ότι «οὐδεμίαν εὗρεν πληγὴν ἐπὶ τοῦ Κονταρῆ». Παρά ταύτα ο Νεκτάριος καθαιρέθηκε, αθωώθηκε όμως αργότερα (Σεπτέμβριος 1699) από τον πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως.



1. Χατζή Κωστής, Ν., Σμυρναϊκά Ανάλεκτα (Αθήνα 1906), σελ. 9.

2. Χατζή Κωστής, Ν., Σμυρναϊκά Ανάλεκτα (Αθήνα 1906), σελ. 9.

3. Στα μέσα του 17ου αιώνα το μητροπολιτικό μέγαρο Σμύρνης βρισκόταν παραπλεύρως του ναού της Αγίας Παρασκευής, στις υπώρειες του λόφου Πάγου, εκεί που αργότερα χτίστηκαν οι φυλακές της πόλης. Κατά τον Thevenot, που επισκέφθηκε τη Σμύρνη στα 1656, ο «Γραικός Αρχιεπίσκοπος» είχε την έδρα του στο μητροπολιτικό ναό της Αγίας Παρασκευής, ενώ αργότερα, μεταξύ των ετών 1658-1688 (οπότε και συνέβη ο τρομερός σεισμός), χρησιμοποιούνταν για το σκοπό αυτόν οίκημα κοντά στο ναό της Αγίας Φωτεινής, βλ. Σολομωνίδης, Χ. Σ., Η εκκλησία της Σμύρνης (Αθήνα 1960), σελ. 319.