1. Ο ιδρυτής

Ο ιδρυτής της σχολής Αντώνιος Ισηγόνης (1812-1894) από τη Μάρπισσα της Πάρου εγκαταστάθηκε στη Σμύρνη το 1831. Ένα χρόνο αργότερα μαζί με τον Κωνσταντίνο Ροδέ, ιδρυτή της εφημερίδας Αμάλθεια, και το Θ. Τιμαγένη ίδρυσαν το πρώτο ιδιωτικό σχολείο στη Σμύρνη.¹

2. Λόγοι ίδρυσης – σκοποί του ιδρύματος

Στα μέσα του 19ου αιώνα πολλά από τα παιδιά των εύπορων οικογενειών των Ελληνορθόδοξων της Σμύρνης στέλνονταν σε καθολικά και προτεσταντικά σχολεία-οικοτροφεία, λόγω της έλλειψης ελληνικών οικοτροφείων. Έτσι, η ίδρυση του Παιδαγωγείου, ενός από τα λίγα ελληνικά οικοτροφεία στη Σμύρνη εκείνη την περίοδο, θα έδινε τη δυνατότητα στους Ελληνορθόδοξους να στέλνουν τα παιδιά τους σε οικοτροφεία με αντίστοιχο εκπαιδευτικό προσανατολισμό. Ο ίδιος ο Ισηγόνης, στην ανακοίνωση της ίδρυσης του σχολείου του, αναφέρει ότι θα έπρεπε να αποφευχθεί αυτό που έπαθε ο ίδιος στην παιδική του ηλικία «διδασκόμενος ετερογλώσσως και ανατρεφόμενος εν ήθεσιν αλλοτρίοις», διότι με αυτό τον τρόπο «θέλει παραμορφωθεί ο εθνικός και θρησκευτικός χαρακτήρ» των νέων. Καταδικάζει μάλιστα τους ιερείς ξένων σχολείων που αναγκάζουν τους ορθόδοξους μαθητές να ακολουθούν το τελετουργικό της καθολικής προσευχής.²

Τα αστικά σχολεία της Σμύρνης αποτελούσαν επίσης εκπαιδευτικά ιδρύματα, τα οποία εξυπηρετούσαν τις ανάγκες και τους ιδεολογικούς, κοινωνικούς και επαγγελματικούς προσανατολισμούς των Ελληνορθοδόξων της πόλης. Πέρα από τη σύνδεση με την ελληνική παιδεία και την ορθόδοξη θρησκεία, τα σχολεία παρείχαν αυτοτελείς κύκλους μαθημάτων, που αποσκοπούσαν στην παροχή ωφέλιμων γνώσεων, στην κατάρτιση μορφωμένων ανθρώπων για τη διοίκηση των κοινοτήτων και στη δημιουργία ικανών επαγγελματιών για το εμπόριο και τη βιοτεχνία. Είναι χαρακτηριστικός ο λόγος του Ισηγόνη κατά τις εξετάσεις του 1851, όπου αναφέρεται στη σκοπιμότητα της παιδείας για μια νεότητα που θέλει να διαδεχτεί τους πατέρες της στη βιομηχανία, το εμπόριο την πολιτική και σε άλλες ωφέλιμες ασχολίες.³ Αυτοί λοιπόν οι διακηρυγμένοι στόχοι θα επηρεάσουν και τη διαμόρφωση του σχολικού προγράμματος.

3. Πρόγραμμα, μέθοδοι διδασκαλίας

Το 1856 το σχολείο στεγάστηκε σε νέο κτήριο και δέχτηκε οικοτρόφους, ημιοικοτρόφους και εξωτερικούς μαθητές, οι οποίοι πλήρωναν δίδακτρα. Η διάρκεια φοίτησης ήταν πενταετής με προκαταρκτικές και ανώτερες τάξεις. Το πρόγραμμα των μαθημάτων περιλάμβανε: ελληνικά, Ιλιάδα και Οδύσσεια, που προέβλεπε την εκμάθηση των γραμματικών κανόνων της ομηρικής διαλέκτου, αριθμητική, καλλιγραφία, γεωγραφία, ελληνική ιστορία, ορθόδοξη κατήχηση, αρχές γεωμετρίας, γαλλικά και προαιρετικά ιταλικά. Τα ελληνικά, τα γαλλικά, η αριθμητική και η καλλιγραφία, «ως αμέσως αναγκαίαι εις το εμπόριο», διδάσκονταν καθημερινά, ενώ τα υπόλοιπα μαθήματα παραδίδονταν μέρα παρά μέρα. Οι απόφοιτοι του σχολείου μπορούσαν να μεταβούν σε ανώτερα εκπαιδευτήρια και θεωρούνταν καταρτισμένοι για το εμπόριο ή για άλλο βιοτικό επάγγελμα. Το 1872-1873, μετά από πεντάχρονη διακοπή λειτουργίας που οφειλόταν σε ασθένεια του Ισηγόνη,⁴ επανασυστήθηκε η σχολή και αναγγέλθηκε ότι το σχολικό πρόγραμμα των ανωτέρων τάξεων θα ακολουθεί τις προδιαγραφές του σημαντικότερου σχολείου της Σμύρνης, της Ευαγγελικής Σχολής. Το 1884 η σχολή μεταστεγάστηκε και ονομάστηκε «Ελληνικό Λύκειο». Από τότε το πρόγραμμα εμπλουτίστηκε με μαθήματα όπως η ανθρωπολογία, το εμπορικό δίκαιο και τα φυσικά.⁵

Από τη δεκαετία του 1870 η σχολή έγινε χώρος εφαρμογής των καινοτόμων εκπαιδευτικών αντιλήψεων του ιδρυτή της, τις οποίες παρουσίασε σε συγγράμματά του. Ο Ισηγόνης υποστήριξε ενεργά τις προτάσεις του Διδασκαλικού Συλλόγου Σμύρνης για αυτοτελή εξαετή δημοτική εκπαίδευση και χρήση της «νεωτέρας γλώσσας» στα δημοτικά σχολεία ως ωφέλιμης για εθνικούς, παιδαγωγικούς, εμπορικούς και βιομηχανικούς σκοπούς. Μάλιστα το 1885 εφημερίδα της εποχής αναφέρει για τις εξετάσεις της σχολής, που γίνονταν παρουσία δημόσιου ακροατηρίου, ότι το κοινό έμεινε ικανοποιημένο από τα αποτελέσματα της εφαρμογής του νέου συστήματος οργάνωσης της δημοτικής εκπαίδευσης.⁶
Το 1887 ο Αντώνιος Ισηγόνης αποσύρεται από την διεύθυνση του Ελληνικού Λυκείου και σύμφωνα με πληροφορίες του εγγονού του επανίδρυσε το Ελληνικό Παιδαγωγείο εκεί που παλιότερα λειτουργούσε. Οι πληροφορίες για την δεύτερη αυτή περίοδο της Σχολής είναι ασαφείς.