1. Βιογραφικά στοιχεία - λόγιο έργο
Λίγα γνωρίζουμε σχετικά με το συγγραφέα των Καππαδοκικών, του βιβλίου που φαίνεται ότι εγκαινίασε την παράδοση των ζώντων μνημείων στην Καππαδοκία. Μοναδική πηγή για τη βιογραφία του αποτελεί η σχετική μνεία σε χειρόγραφο του Αναστάσιου Λεβίδη,1 ο οποίος τον γνώριζε προσωπικά.
Ο Νικόλαος Ρίζος γεννήθηκε στη Σινασό το 1838 και ήταν γιος του Σεραφείμ, του γνωστού στην περιοχή και ως «Καρά Τζεχενέμ»,2 εμπόρου, προκρίτου και «μεγάλου ευεργέτη»3 της πόλης. Αφού έμαθε τα πρώτα γράμματα στην πατρίδα του, συμπλήρωσε τις σπουδές του στη Μεγάλη του Γένους Σχολή. Λίγο μετά την αποφοίτησή του το 1856, εκτυπώθηκε στο τυπογραφείο της εφημερίδας Ανατολή της Κωνσταντινούπολης, που εξέδιδε ο Ευαγγελινός Μισαηλίδης, το έργο του Ρίζου Καππαδοκικά, «αρχαία ιστορία της Καππαδοκίας μέχρι της καταλήψεως αυτής υπό των Οσμανών Τούρκων […] ως και την περιγραφήν των σημερινών πόλεων και χωρίων των επαρχιών Καισαρείας και Ικονίου μετά των ερειπίων των ευρισκομένων εις αυτάς». Ύστερα από αυτό δε φαίνεται να ασχολήθηκε ξανά με το ζήτημα και στράφηκε, σαν τον πατέρα του, προς τη δράση «υπέρ της προόδου και ευημερίας της πατρίδος αυτού».4
2. Κοινοτική δράση
Από το χειρόγραφο του Λεβίδη δεν προκύπτει με βεβαιότητα ότι κατείχε κάποιο αξίωμα στην κοινότητα, αλλά καθίσταται σαφές ότι ασκούσε αρκετή επιρροή, ώστε να συμμετέχει επί Ευσταθίου Κλεοβούλου (1871-76) και επί Ιωάννη Αναστασιάδη (1878-1902) στις επαρχιακές συνελεύσεις· είχε, μάλιστα, και πολιτικούς αντιπάλους: «περί τα τέλη του βίου αυτού τινές των συμπολιτών αυτού αντιπολιτεύοντο προς αυτόν. Αλλά υπέρ του γενικού καλού φροντίζων δεν ελάμβανεν υπ’ όψιν την συμπεριφοράν ταύτην των ευαρίθμων τούτων αντιπολιτευομένων συμπολιτών αυτού και ειργάζετο μετ’ αυταπαρνήσεως μέχρι της τελευταίας αυτού αναπνοής».5 Τα παραπάνω, συνδεδεμένα με το γεγονός ότι ήδη ο πατέρας Ρίζος «διηύθυνε τα της κοινότητος εν Κωνσταντινουπόλει και Σινασό για πολλά χρόνια»6 οδηγούν, χωρίς αμφιβολία, στο συμπέρασμα ότι ο Νικόλαος υπήρξε τουλάχιστον δημογέροντας και ότι διατήρησε αρκετά το κοινωνικό γόητρο της οικογένειάς του ώστε να τον κηδέψει «η πατρίς δημοσία δαπάνη μεγαλοπρεπέστατα»7 κατά το θάνατό του στη Σινασό το 1895.
1. Πρόκειται για το ανέκδοτο έργο Λεβίδης, Α., Πραγματεία περί πολιτισμού και διανοητικής αναπτύξεως των Καππαδόκων και των εκ Καππαδοκίας διαλαμψάντων επισήμων ανδρών από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι της σήμερον, δακτυλογραφημένο χφ. ΚΜΣ αρ. 29, τόμ. Β΄ (Ζιντζίντερε 1899), σελ. 376-378.
2. Στα οθωμανικά τουρκικά kara cehennem, κατά λέξη «μαύρος Άδης, μαύρη κόλαση». Σύμφωνα με το Λεβίδη, ο χαρακτηρισμός αυτός του αποδόθηκε από τους Οθωμανούς «ένεκα της ηλιοκαούς όψεως, της επιβλητικότητας και της ευφραδείας αυτού». Βλ. Λεβίδης, Α., Πραγματεία περί πολιτισμού και διανοητικής αναπτύξεως των Καππαδόκων και των εκ Καππαδοκίας διαλαμψάντων επισήμων ανδρών από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι της σήμερον, δακτυλογραφημένο χφ. ΚΜΣ αρ. 29, τόμ. Β΄ (Ζιντζίντερε 1899), σελ. 376.
3. Βλ. παράθεμα «Σεραφείμ Ρίζος (1799-1879)».
4. Λεβίδης, Α., Πραγματεία περί πολιτισμού και διανοητικής αναπτύξεως των Καππαδόκων και των εκ Καππαδοκίας διαλαμψάντων επισήμων ανδρών από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι της σήμερον, δακτυλογραφημένο χφ. ΚΜΣ αρ. 29, τόμ. Β΄ (Ζιντζίντερε 1899), σελ. 378.
5. Λεβίδης, Α., Πραγματεία περί πολιτισμού και διανοητικής αναπτύξεως των Καππαδόκων και των εκ Καππαδοκίας διαλαμψάντων επισήμων ανδρών από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι της σήμερον, δακτυλογραφημένο χφ. ΚΜΣ αρ. 29, τόμ. Β΄ (Ζιντζίντερε 1899), σελ. 378.
6. Λεβίδης, Α., Πραγματεία περί πολιτισμού και διανοητικής αναπτύξεως των Καππαδόκων και των εκ Καππαδοκίας διαλαμψάντων επισήμων ανδρών από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι της σήμερον, δακτυλογραφημένο χφ. ΚΜΣ αρ. 29, τόμ. Β΄ (Ζιντζίντερε 1899), σελ. 375.
7. Λεβίδης, Α., Πραγματεία περί πολιτισμού και διανοητικής αναπτύξεως των Καππαδόκων και των εκ Καππαδοκίας διαλαμψάντων επισήμων ανδρών από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι της σήμερον, δακτυλογραφημένο χφ. ΚΜΣ αρ. 29, τόμ. Β΄ (Ζιντζίντερε 1899), σελ. 378.