1. Ίδρυση
Ο σύλλογος ιδρύθηκε το 1888.1 Πήρε το όνομά του από την αρχαία πόλη Απάμεια, που βρισκόταν στην περιοχή των Μουδανιών, επιλογή που προδίδει το πνευματικό κλίμα σύνδεσης με την Aρχαιότητα που χαρακτήριζε τη μικρασιατική διανόηση της εποχής και εντασσόταν στο πλαίσιο της εθνικής συγκρότησης των ορθόδοξων πληθυσμών.
2. Δράση
Τα περισσότερα στοιχεία για τη δράση του συλλόγου προέρχονται από τον Ε.Κ. Κωνσταντινίδη, ο οποίος διατέλεσε και πρόεδρος. Τα πρώτα χρόνια μετά την ίδρυσή της βασικός στόχος της «Απάμειας» ήταν η στήριξη της εκπαιδευτικής δραστηριότητας της κοινότητας μέσω της παροχής οικονομικής βοήθειας για τη λειτουργία των σχολείων. Για την υλοποίηση των στόχων της προχώρησε στην ίδρυση καφενείου, τα έσοδα του οποίου προσφέρονταν για τις ανάγκες των εκπαιδευτηρίων της κοινότητας.
Προς το τέλος του 19ου αιώνα επήλθε σχετική ύφεση των δραστηριοτήτων του συλλόγου, όμως το 1901 η «Απάμεια» αναδιοργανώθηκε και διεύρυνε τους στόχους της. Σε αυτό το πλαίσιο προσφέρθηκαν βοηθήματα στους άπορους και βραβεία στους επιμελέστερους μαθητές. Ακόμα, ιδρύθηκε γυμναστήριο, συστάθηκε μουσικός όμιλος, οργανώθηκαν διαλέξεις και ιδρύθηκε νυχτερινή σχολή. Το 1907 παρουσιάστηκε μια παροδική κρίση λόγω εσωτερικών διαμαχών, η οποία ξεπεράστηκε γρήγορα με την αλλαγή προσανατολισμού του συλλόγου και τη στροφή στην πολιτική μετά την επανάσταση των Νεοτούρκων και τη σύσταση βουλής το 1908. Μέλη της «Απάμειας» ήρθαν σε συνεννόηση με την Οργάνωση Κωνσταντινουπόλεως και το βουλευτή της οθωμανικής βουλής Γ. Μπούσιο με σκοπό τη σύσταση πολιτικής επιτροπής για τη διδασκαλία των συνταγματικών δικαιωμάτων και υποχρεώσεων των πολιτών. Η επιτροπή αυτή δημιουργήθηκε στα Μουδανιά και αντιπροσώπευε όλες τις γύρω κοινότητες, με εξαίρεση την Προύσα και την Κίο. Μετά την εγκαθίδρυση της Ύπατης Ελληνικής Αρμοστείας στην Κωνσταντινούπολη, ο σύλλογος συντέλεσε στη δημιουργία της προσκοπικής ομάδας Μουδανιών, που αποτέλεσε τμήμα της αντίστοιχης ομάδας της Κωνσταντινούπολης.
1. Μαμώνη, Κ., «Σωματειακή οργάνωση του ελληνισμού στη Μ. Ασία», Δελτίον Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος 26 (1983), σελ. 76. Διαφορετική άποψη έχει ο Α. Μήλλας, που τοποθετεί την ίδρυση της αδελφότητας στο 1886· βλ. Μήλλας, Α., Προποντίδα. Μια θάλασσα της ρωμιοσύνης (Αθήνα 1992), σελ. 40.