1. Βιογραφικά στοιχεία
Ο Υάκινθος γεννήθηκε το α' ήμισυ του 13ου αιώνα και καταγόταν από τις επαρχίες του κράτους της Ηπείρου. Την περίοδο της βασιλείας του Θεοδώρου Β' Λασκάρεως ζούσε στη Νίκαια και εργαζόταν ως γραμματοδιδάσκαλος στην εκκλησία του Αρχαγγέλου Μιχαήλ. Επειδή όμως κατηγορήθηκε ότι ασκούσε το επάγγελμα του διδασκάλου φέροντας παράλληλα και το μοναχικό σχήμα, κλήθηκε σε απολογία από τον πατριάρχη Αρσένιο Αυτωρειανό.1 Ο Υάκινθος κατάφερε να κερδίσει την εμπιστοσύνη του πατριάρχη και παρέμεινε κοντά του προσφέροντας τις υπηρεσίες του.
2. Δράση
Το 1260, όταν ο Αρσένιος απομακρύνθηκε από τον πατριαρχικό θρόνο και αποσύρθηκε σε μοναστήρι, ο Υάκινθος τον ακολούθησε και επέστρεψε μαζί του στην Κωνσταντινούπολη μετά την ανακατάληψή της το 1261. Το 1265, μετά τη δεύτερη απομάκρυνση του Αρσενίου, ο Υάκινθος κατέφυγε στην οικία της χήρας Μαρίας Παλαιολογίνας Ταρχανειώτισσας, αδελφής του αυτοκράτορα Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγου. Από εκεί επιδόθηκε στη συσπείρωση των οπαδών του έκπτωτου πατριάρχη, ενώ παράλληλα ανέπτυξε έντονη δραστηριότητα κατά του διαδόχου του, του Ιωσήφ Α'. Για τη δράση του αυτή τιμωρήθηκε επανειλημμένως με φυλάκιση και εξορία.
Μετά την άνοδο του Ανδρονίκου Β΄ Παλαιολόγου στο θρόνο της αυτοκρατορίας, το κίνημα των αρσενιατών άρχισε να διασπάται. Ο Υάκινθος εμφανίσθηκε πιο διαλλακτικός και μετριοπαθής. Ηγείτο μιας μερίδας οπαδών του Αρσενίου που ήταν έτοιμοι να συμβιβασθούν με την επίσημη εκκλησία και είχε ως άμεσο στόχο την κατάληψη του πατριαρχικού θρόνου και το μοίρασμα των επισκοπικών εδρών. Ο Υάκινθος και η ομάδα του δέχθηκαν τις έντονες επικρίσεις του αρχηγού των ακραίων αρσενιατών Ιωάννη Ταρχανειώτη, ο οποίος τους κατηγορούσε ότι περιόριζαν το κίνημα σε στενά εκκλησιαστικό πλαίσιο. Το 1284, στη σύνοδο του Αδραμυττίου, η ρήξη των δύο πλευρών οριστικοποιήθηκε. Οι οπαδοί του Υακίνθου συμβιβάσθηκαν με την επίσημη εκκλησία και αποδέχθηκαν τη νομιμότητα του πατριάρχη Γρηγορίου Β', κατηγορούμενοι από τον Ιωάννη Ταρχανειώτη για αμάθεια και ασέβεια.2
Το 1289, μετά την καθαίρεση του Γρηγορίου Β', ο Υάκινθος εμφανίζεται και πάλι ως πρωταγωνιστής στις συνομιλίες που διεξήγε ο αυτοκράτορας για την άρση του αρσενιατικού σχίσματος. Στο πλαίσιο αυτών των διαπραγματεύσεων, ο Ανδρόνικος Β' παραχώρησε τη μονή Μωσελέ στην ομάδα των οπαδών του Υακίνθου. Ωστόσο λίγο αργότερα, μετά τις αποτυχημένες προσπάθειες για συμβιβασμό, ο αυτοκράτορας διέταξε τη σύλληψη και φυλάκισή του. Ο Υάκινθος πέθανε κατά πάσα πιθανότητα πριν από το 1303.
1. Ο Γουναρίδης, Π., Το κίνημα των Αρσενιατών (1261-1310): Ιδεολογικές διαμάχες την εποχή των πρώτων Παλαιολόγων (Αθήνα 1999), σελ. 236, τοποθετεί τη δεύτερη απομάκρυνση του πατριάρχη στο 1264.
2. Στη σύνοδο του Αδραμυττίου ο Υάκινθος και οι οπαδοί του, έτοιμοι να συμβιβασθούν, πρότειναν μια θεοκρισία προκειμένου να αποδείξουν και το δίκαιό τους απέναντι στους ιωσηφίτες, τους οπαδούς του πρώην πατριάρχη Ιωσήφ Α'. Θα τοποθετούσαν δύο έγγραφα (τόμους) με τις θέσεις των δύο κινημάτων στη φωτιά, και, αν καίγονταν, αυτοί θα εντάσσονταν στην επίσημη εκκλησία, όπως και έγινε. Αντίθετα, οι ριζοσπαστικότεροι αρσενιάτες, που είχαν αρχηγό τους τον Ιωάννη Ταρχανειώτη, διαφώνησαν με τη διαδικασία της θεοκρισίας και κατηγόρησαν τον Υάκινθο και τους οπαδούς του ως πυρολάτρες. Βλ. Γουναρίδης, Π., Το κίνημα των Αρσενιατών (1261-1310): Ιδεολογικές διαμάχες την εποχή των πρώτων Παλαιολόγων (Αθήνα 1999), σελ. 138-140.