1. Ιδιωτικός βίος
Ο Αθηναίος Κόνων, γιος του Τιμόθεου,1 γεννήθηκε περί το 445 π.Χ. και καταγόταν από αριστοκρατική οικογένεια.2 Για τη ζωή του πριν από την ενηλικίωσή του δεν υπάρχουν στοιχεία. Η πληροφορία ότι σύζυγός του ήταν μια εταίρα από τη Θράκη3 δε θεωρείται βάσιμη. Πάντως απέκτησε ένα γιο, τον Τιμόθεο.4
2. Δράση
2.1. Πελοποννησιακός πόλεμος
Από το 414 έως το 407 π.Χ. συμμετείχε σε ναυτικές κυρίως επιχειρήσεις μικρής σημασίας.5 Την άνοιξη του επόμενου χρόνου ανέλαβε στη Σάμο την αρχηγία του στόλου μετά την απομάκρυνση του Αλκιβιάδη.6 Ηττήθηκε από τους Λακεδαιμονίους στη ναυμαχία της Μυτιλήνης και εγκλωβίστηκε εκεί, αλλά κατόρθωσε να ειδοποιήσει την Αθήνα.7 Με τη νίκη του νέου αθηναϊκού στόλου στις Αργινούσες τον Αύγουστο του 406 π.Χ. τερματίστηκε ο αποκλεισμός του και έδρασε πάλι ως ανώτατος διοικητής στην περιοχή του ανατολικού Αιγαίου.8 Το 405 π.Χ. ο Κόνων ήταν συναρχηγός του στόλου στον Ελλήσποντο. Μετά την πανωλεθρία στους Αιγός Ποταμούς, το Σεπτέμβριο του ίδιου έτους, διέφυγε με οχτώ πλοία στην Κύπρο και πέρασε τα επόμενα χρόνια στην αυλή του βασιλιά Ευαγόρα.9
2.2. Μικρά Ασία και επιστροφή στην Ελλάδα
Μετά τη νίκη στον Πελοποννησιακό πόλεμο η Σπάρτη και οι σύμμαχοί της μάχονταν με την Περσία για τις ελληνικές πόλεις της Μικράς Ασίας. Το 398 π.Χ. ο Κόνων προσέγγισε τους Πέρσες μέσω του υποτελούς τους Ευαγόρα και του Κτησία, γιατρού του βασιλιά Αρταξέρξη. Υποστηριζόμενος και από το σατράπη Φαρνάβαζο πρότεινε την ανάληψη ναυτικής δράσης για την αντιμετώπιση της σπαρτιατικής απειλής και διορίστηκε ναύαρχος του υπό κατασκευή ισχυρού περσικού στόλου.10 Η πρώτη μεγάλη επιτυχία ήρθε το καλοκαίρι/φθινόπωρο του 396 π.Χ., όταν ο Κόνων ώθησε τους Ροδίους, συμμάχους της Σπάρτης έως τότε, να αλλάξουν στρατόπεδο.11 Στα τέλη του 395 π.Χ. συναντήθηκε προσωπικά με τον Αρταξέρξη και εξασφάλισε την ανανέωση της εμπιστοσύνης του βασιλιά μαζί με άφθονη χρηματοδότηση,12 ενώ στην Ελλάδα είχε ξεσπάσει ο Κορινθιακός πόλεμος.
Στις αρχές Αυγούστου του 394 π.Χ. ο Κόνων με συνδιοικητή το Φαρνάβαζο συνέτριψε το σπαρτιατικό στόλο στην Κνίδο, κερδίζοντας οριστικά την κυριαρχία στη θάλασσα.13 Ακολούθως απέσπασαν από τη σπαρτιατική ηγεμονία πολλές πόλεις της Μικράς Ασίας και του ανατολικού Αιγαίου υποσχόμενοι ότι θα μείνουν αυτόνομες και αφρούρητες.14 Ο Κόνων χαιρετίστηκε ως ελευθερωτής από κατοίκους της περιοχής. Στην Έφεσο στήθηκε άγαλμά του,15 ενώ οι Ερυθρές εξέδωσαν ψήφισμα προς τιμήν του.16
Μετά τον ανεπιτυχή αποκλεισμό της Αβύδου και της Σηστού ο Κόνων με το Φαρνάβαζο έφυγαν για τα νησιά του κεντρικού Αιγαίου και την ηπειρωτική Ελλάδα την άνοιξη του 393 π.Χ.17 Η δράση τους εκεί ήταν πολύ αποτελεσματική και στην Κόρινθο ο Κόνων έπεισε το σατράπη να του αφήσει το στόλο και χρήματα για την ανοικοδόμηση των Μακρών Τειχών της Αθήνας.18 Στη συνέχεια κατέπλευσε στον Πειραιά και προχώρησε στην ανοικοδόμηση μέσα σε γενικό ενθουσιασμό.19 Η προσπάθειά του για σύναψη συμμαχίας και με τον τύραννο Διονύσιο των Συρακουσών δεν τελεσφόρησε, αλλά απέτρεψε την αποστολή ναυτικών ενισχύσεων στη Σπάρτη.20 Οι Αθηναίοι τίμησαν τον Κόνωνα με ατέλεια και ανδριάντα στην Ακρόπολη και την Αγορά.21
Το καλοκαίρι του 392 π.Χ. πήγε στις Σάρδεις για διαβουλεύσεις σχετικά με ένα σχέδιο ειρήνευσης που είχε υποβάλει στο σατράπη Τιρίβαζο ο Σπαρτιάτης απεσταλμένος Ανταλκίδας. Όμως ο Τιρίβαζος είχε πειστεί ότι η δραστηριότητά του δεν ήταν πλέον προς όφελος της Περσίας, αλλά μόνο της Αθήνας, και τον φυλάκισε.22 Κατά μια εκδοχή εκτελέστηκε, αλλά το πιθανότερο είναι ότι δραπέτευσε23 και σύντομα πέθανε στην Κύπρο από ασθένεια.24 Τάφηκε στο Δημόσιο Σήμα της Αθήνας.25
3. Κρίσεις και αποτίμηση
Στον Κόνωνα αποδόθηκαν εξαιρετικές τιμές από τους συμπολίτες και τους συμμάχους του. Στην αρχαία γραμματεία παρουσιάζεται ως επί τω πλείστον φιλόπατρις και ικανός ηγέτης που έθεσε τις βάσεις για την αναγέννηση της Αθήνας. Κάποιες φορές βέβαια εκθειάζεται σε υπερβολικό βαθμό.26 Από την άλλη μεριά, ο φιλολάκωνας Ξενοφών εμφανίζει μια τάση μείωσης του Κόνωνος και υποβιβασμού του σε απλό υπηρέτη των περσικών συμφερόντων.27 Ο Λυσίας παρέχει επίσης δείγματα των πολιτικών και ιδεολογικών του διαφορών με τον Κόνωνα.28 Ως ναύαρχος υπήρξε μάλλον μέτριος σε επίπεδο τακτικής.29 Ωστόσο, η αναμφισβήτητη στρατηγική και πολιτική του οξύνοια του επέτρεψαν να εκμεταλλευτεί, αλλά και να δημιουργήσει καταστάσεις μέσα από τις οποίες κατέστησε πάλι την Αθήνα υπολογίσιμη δύναμη.30
2. Σχετικά με την οικονομική του κατάσταση βλ. ενδεικτικά Ισοκρ., Υπέρ Αριστ. 40-41.
4. Αθήν. 10.419c, 13.577b· Παυσ. 1.3.2, 1.24.3.
5. Θουκ. 7.31· Ξεν., Ελλ. 1.4.10· Διόδ. Σ. 13.48.
6. Ξεν., Ελλ. 1.5.16· Διόδ. Σ. 13.74.1-2.
7. Ξεν., Ελλ. 1.6.15-22· Διόδ. Σ. 13.77-79· Πολύαιν. 1.48.2,4.
8. Ξεν., Ελλ. 1.6.38· Διόδ. Σ. 13.100.6. Όλοι οι άλλοι στρατηγοί είχαν στο μεταξύ κατηγορηθεί γιατί δεν περισυνέλεξαν τους Αθηναίους νεκρούς και ναυαγούς στις Αργινούσες, βλ. Ξεν., Ελλ. 1.7.1· Διόδ. Σ. 13.101.5.
9. Ξεν., Ελλ. 2.1.20-30· Διόδ. Σ. 13.104, 106· Nep., Conon 1.2-3· Ισοκρ., Ευαγ. 52, Προς Φίλιππον 62.
10. Διόδ. Σ. 14.39.1-4· Πλούτ., Αρτξ. 21.1-4· Κτησ., Περσικά 63· Ισοκρ., Ευαγ. 55-56· Nep., Conon 2· Παυσ. 1.3.2, 3.9.2.
11. Διόδ. Σ. 14.79.4-8· Παυσ. 6.7.6.
12. Διόδ. Σ. 14.81.4-6· Nep., Conon 3.4-4.
13. Ξεν., Ελλ. 4.3.10-13· Διόδ. Σ. 14.83.4-7· Παυσ. 1.1.3, 6.3.16· Nep., Conon 4.4-5· Ισοκρ., Ευαγ. 56-57.
14. Ξεν., Ελλ. 4.8.1-3· Διόδ. Σ. 14.84.3-5.
16. Tod, M.N., Greek historical inscriptions (Oxford 1933), σελ. 108.
18. Ξεν., Ελλ. 4.8.7-10· Διόδ. Σ. 14.84.5.
19. Διόδ. Σ. 14.85.2-4· Παυσ. 1.2.2· Nep., Conon 4.5. Πιθανότατα η ανοικοδόμηση είχε ξεκινήσει νωρίτερα, βλ. Tulpin, C., The failings of Empire (Stuttgart 1993), σελ. 79.
20. Λυσ., Υπέρ Αριστ. 19-20. Όπως φαίνεται, σχεδίαζε έναν άξονα Συρακουσών-Αθήνας-Κύπρου που αποσκοπούσε στην απόλυτη θαλάσσια κυριαρχία.
21. Παυσ. 1.3.2, 1.24.3· Ισοκρ., Ευαγ. 57· Δημοσθ., Προς Λεπτίνην 70.
22. Ξεν., Ελλ. 4.8.12-16· Διόδ. Σ. 14.85.4· Nep., Conon 5.1-3.
23. Nep., Conon 5.3-4. Ίσως και να αφέθηκε ελεύθερος μετά την αποτυχία προσέγγισης Σπάρτης-Περσίας. Είναι πάντως περίεργο γιατί δεν επέστρεψε στην Αθήνα.
24. Λυσ., Υπέρ Αριστ. 39, 41.
26. Ισοκρ., Πανηγ. 142· Nep., Conon 2.
27. Tulpin, C., The failings of Empire (Stuttgart 1993), σελ. 79-80.
28. Λυσ. 59-60 και 63 όπου αποσιωπάται ο ρόλος του Κόνωνα στην ανοικοδόμηση των Τειχών και το επίτευγμα αποδίδεται στους άντρες που ανέτρεψαν τους Τριάκοντα, δηλαδή στο κίνημα του οποίου ηγετικό στέλεχος ήταν ο Θρασύβουλος. Για την αντιπαλότητα Κόνωνα-Θρασύβουλου βλ. Strauss, B.S., “Thrasybulus and Conon: A rivalry in Athens in the 390s”, AJP 105 (1984), σελ. 37-48.
29. Η δράση του κατά τον Πελοποννησιακό πόλεμο ήταν επουσιώδης έως ανεπιτυχής –χωρίς να έχει την αποκλειστική ευθύνη γι’ αυτό–, ενώ η νίκη στην Κνίδο επιτεύχθηκε εναντίον κατώτερου αριθμητικά στόλου και άπειρου ναυάρχου.
30. Ανάλυση της δεύτερης περιόδου δράσης του σε Seager, R., “Thrasybulus, Conon and Athenian imperialism”, JHS 87 (1967), ιδίως σελ. 95-108· Perlman, S., “Athenian imperial expansion in early fourth century”, CP 63 (1968), ιδίως σελ. 259-263· March, D.A., “Conon and the Great King’s fleet, 396-394”, Historia 46 (1997), σελ. 257-269. Επίσης γενικά CAH V, σελ. 488-495 (A. Andrewes), CAH VI , σελ. 72-76 (S. Hornblower) και σελ. 103-108 (R. Seager).