1. Εισαγωγικά στοιχεία
Ο Σκιλούρος ήταν ο σημαντικότερος ηγεμόνας των Σκυθών στην Ελληνιστική περίοδο, εκείνος που αναμόρφωσε το σκυθικό πολιτισμό και τον οδήγησε στην άνθηση που οι μελετητές ορίζουν ως ύστερο σκυθικό πολιτισμό. Το όνομά του μαρτυρά τη βασιλική καταγωγή του, καθώς εμπεριέχει τη χαρακτηριστική λέξη skuda (τιάρα), κατεξοχήν βασιλικό σύμβολο.1
Η βασιλεία του πρέπει να ξεκίνησε στο γ΄ τέταρτο του 2ου αι. π.Χ., και συγκεκριμένα γύρω στο 135, και να έληξε με το θάνατό του περ. το 114-113 π.Χ.2 Έζησε δηλαδή σε μια περίοδο κατά την οποία η περιοχή του Καυκάσου βρέθηκε στο επίκεντρο ιστορικών εξελίξεων μεγάλης κλίμακας, λόγω της ανάμειξης της Ρώμης στα ζητήματα των βασιλείων της περιοχής. Ο προκάτοχός του ήταν ο Άργοτος.3 2. Το βασίλειο του Σκιλούρου και η οργάνωσή του
Ο πυρήνας-αφετηρία της επικράτειας του Σκιλούρου, η χερσόνησος της Κριμαίας, ήταν χώρος μειωμένος σε έκταση σε σχέση με αυτόν που καταλάμβανε το σκυθικό βασίλειο μετά την εξάπλωση των σκυθικών φύλων κατά την Ύστερη Κλασική περίοδο (4ος αι. π.Χ.). Το βασίλειό του οργανώθηκε περισσότερο με βάση τα πρότυπα των μη ελληνικών ιρανικών ηγεμονιών της Μικράς Ασίας (Πόντος, Καππαδοκία) και της Αρμενίας. Η αρχαιολογική έρευνα στην περιοχή της Κριμαίας έφερε στο φως στοιχεία που υποδηλώνουν ότι στην περίοδο μεταξύ 140 και 130 π.Χ. μια νέα σκυθική αριστοκρατία, με έντονα νομαδικά χαρακτηριστικά, επιβλήθηκε και συνενώθηκε με τα παλιότερα, μόνιμα εγκατεστημένα στην περιοχή ταυροσκυθικά φύλα, υπό την πίεση των Σαρματών. Η μείξη αυτή, σε συνδυασμό με την αξιοποίηση του ελληνικού στοιχείου που παρέμενε στην περιοχή, και ιδιαίτερα στις μεγάλες ελληνικές πόλεις, όπως το Παντικάπαιον, οδήγησε στην ανάπτυξη ενός δυναμικού βασιλείου υπό το Σκιλούρο, που είχε πρωτεύουσα τη Νεάπολη της Σκυθίας. Ο ίδιος έκτισε και άλλα οχυρά (Χάβαι, Παλάκιον). Τα οχυρά αυτά αποσκοπούσαν στην ενίσχυση της άμυνας του βασιλείου του απέναντι στις επεκτατικές διαθέσεις των βασιλέων του Πόντου.4
Η επικράτεια του βασιλείου του Σκιλούρου εκτεινόταν από τους ορεινούς όγκους της νότιας Κριμαίας και της στέπας στα ανατολικά έως τη Σεβαστούπολη και το Tchernomorskoe στα δυτικά.5 Περιλάμβανε μια κεντρική ζώνη γύρω από τη Νεάπολη, όπου κυριαρχούσαν οι οχυροί οικισμοί, μια σειρά προκεχωρημένων σημείων στα ανατολικά, με στόχο των έλεγχο των εμπορικών δρόμων που οδηγούσαν στο βασίλειο του Βοσπόρου, τη βορειοδυτική ζώνη, που αντιστοιχεί στην ενδοχώρα της χερσονήσου της Κριμαίας, και μια νοτιοδυτική ζώνη, που έχει ερευνηθεί λιγότερο.6
Η πρωτεύουσα του κράτους του Σκιλούρου, η Νεάπολη, ήταν κτισμένη σε έναν οχυρωμένο βραχώδη λόφο, που σήμερα αποτελεί προάστιο της Συμφερόπολης. Έχει ανασκαφεί συστηματικά ήδη από τις αρχές του 19ου αιώνα. Οι έρευνες των Σοβιετικών και αργότερα των Ουκρανών αρχαιολόγων από το 1945 έως σήμερα, έφεραν στο φως πληθώρα πληροφοριών. Εκτός από τα αρχαιολογικά δεδομένα, επιγραφικές και νομισματικές μαρτυρίες, καθώς και τρία εδάφια του Στράβωνα7 μας επιτρέπουν να ανασυστήσουμε ως ένα βαθμό την πορεία των γεγονότων που πραγματοποιήθηκαν στη διάρκεια της επαρκώς τεκμηριωμένης βασιλείας του Σκιλούρου και του γιου και διαδόχου του, του Παλακού.
3. Έργα που σχετίζονται με το Σκιλούρο
Τα κυριότερα μνημεία που σχετίζονται με το Σκιλούρο είναι το νότιο ανάκτορο, ένα οχυρό ανάκτορο με δωρικούς κίονες στην πρόσοψη και διακόσμηση από αγάλματα θεοτήτων ελληνικού τύπου, καθώς και το μαυσωλείο του ίδιου του βασιλιά.
3.1. Το ανάκτορο (Μέγαρο) Το ανάκτορο, συνολικού εμβαδού 2.500 τ.μ., βρίσκεται κοντά στις πύλες της πόλης. Αποτελείται από μια σειρά κτισμάτων και στοών, εκ των οποίων το κυριότερο είναι το λεγόμενο μέγαρο, διαστάσεων περ. 25×10 μ. Ανεγέρθηκε στα μέσα του 2ου αι. π.Χ., καταστράφηκε γύρω στο 135 π.Χ. και ανοικοδομήθηκε το 120 π.Χ., για να καταστραφεί εκ νέου στα τέλη του αιώνα από τον Έλληνα στρατηγό του Μιθριδάτη ΣΤ', το Διόφαντο.8 Στο ανάκτορο βρέθηκαν πήλινα θυμιατήρια και βωμοί, που θεωρείται ότι ανήκαν στη λατρεία της προστάτιδας της δυναστείας του Σκιλούρου, της σκυθικής θεάς Διταγοίας.9
3.2. Το μαυσωλείο του βασιλιά
Το μαυσωλείο είναι ένα τετράπλευρο κτήριο, που αρχικά περιλάμβανε ένα μόνο τάφο. Εκεί θεωρείται ότι τάφηκε ο ίδιος ο βασιλιάς Σκιλούρος πάνω σε ένα μαρμάρινο θρόνο. Συνοδευόταν από την πανοπλία του, η οποία αποτελούνταν από ένα σιδερένιο κράνος αττικού τύπου, ένα ξίφος κελτικού τύπου, αιχμές βελών και λόγχεων, καθώς και χρυσά αντικείμενα που διακοσμούσαν το ένδυμα. Αργότερα τάφηκαν εβδομήντα ακόμη άτομα, ενώ ο νεκρός απομακρύνθηκε, πιθανόν κρυφά, από την αρχική θέση του και τοποθετήθηκε λίγο παραπέρα.10
3.3. Γλυπτά – κεραμική – μικροτεχνία Στη Νεάπολη έχουν βρεθεί επίσης ανάγλυφα έργα γλυπτικής που θεωρείται ότι απεικονίζουν το βασιλιά με τον πρεσβύτερο γιο και διάδοχό του, τον Παλακό, και ένα ανάγλυφο με τον Παλακό ως ιππέα. Η πόλη βρίθει αμφορέων και ενσφράγιστων λαβών αμφορέων από τη Ρόδο, κεραμίδων από τη Σινώπη και πήλινων ειδωλίων και βωμίσκων από την Ολβία.
4. Η μέγιστη ακμή του βασιλείου
Η μέγιστη ακμή του βασιλείου επήλθε όταν οι εχθροί των Σκυθών και σύμμαχοι του βασιλείου του Πόντου, οι Σαρμάτες, συμμάχησαν τελικά με το Σκιλούρο. Ο τελευταίος επιδόθηκε σε μια σειρά από επιτυχείς εκστρατείες: επιτέθηκε στην ισχυρή πόλη του Παντικαπαίου, πρωτεύουσας του βασιλείου του Βοσπόρου, την οποία κυρίευσε. Η ισχύς του σκυθικού βασιλείου οδήγησε και την άλλη μεγάλη ελληνική πόλη της βόρειας ακτής της Μαύρης θάλασσας, την Ολβία, να ζητήσει την προστασία του Σκιλούρου.11 Ο Σκύθης βασιλιάς, με τη βοήθεια ενός Ρόδιου αριστοκράτη ναυτικού, μπόρεσε να εκμηδενίσει την παρουσία των πειρατών στην επικράτειά του.12
5. Νομισματοκοπία Ο Σκιλούρος έκοψε χάλκινο νόμισμα στην Ολβία: στον εμπροσθότυπο φέρει την κεφαλή του γενειοφόρου Ερμή στραμμένου στα δεξιά. Στον οπισθότυπο εμφανίζεται ένα κηρύκειο, με τις επιγραφές ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΣΚΙΛΟΥΡΟΣ και ΟΛΒΙΟ.13 6. Θάνατος και διαδοχή του Σκιλούρου
Στο Σκιλούρο αποδίδεται και μια από τις διασημότερες γνωμικές φράσεις της Αρχαιότητας, όπως την παραδίδει ο Πλούταρχος. Λίγο πριν πεθάνει, ο Σκύθης βασιλιάς, που είχε ογδόντα ή, κατά άλλες πηγές, πενήντα γιους, τους κάλεσε κοντά του και ζήτησε από τον καθένα τους να θρυμματίσει ογδόντα βέργες. Κανείς τους δεν τα κατάφερε. Τότε ο Σκιλούρος πήρε τις βέργες και τις έσπασε μία μία, συμβουλεύοντας τους γιους του να παραμείνουν ενωμένοι.14
Ο διάδοχός του υπήρξε λιγότερο ικανός. Επιτέθηκε στον Πόντο αλλά ηττήθηκε, ενώ η πρωτεύουσά του καταλήφθηκε και καταστράφηκε από τις εχθρικές δυνάμεις. Έτσι, κατά την ύστερη φάση του, το σκυθικό κράτος περιέπεσε σε κατάσταση πολιτικής υποτέλειας στο βασίλειο του Πόντου.
1. Cornillot, F., “L’origine du nom des Scythes”, Indo-Iranian Journal 23 (1981), σελ. 33 και 38, σημ. 28. Η λέξη skuda αποτελεί τη βάση αρκετών σκυθικών βασιλικών ονομάτων (π.χ. Σκύθης και Σκύλης). 2. Zajcev, J.P., “Absolute and Relative Chronology of Scythian Neapolis in the 2nd century BC”, στο Stolba, V.F. – Hannestad, L. (επιμ.), Chronologies of the Black Sea Area in the Period c. 400-100 BC (Aarhus 2005), σελ. 264. 3. Zajcev, J.P., “The Scythian Neapolis and Greek Culture of the Northern Black Sea Region in the 2nd century BC”, στο Grammenos, D.V. – Petropoulos, E.K. (επιμ.), Ancient Greek Colonies in the Black Sea 2 (BAR International Series S1675, Oxford 2007), σελ. 789-826: Το 1999 ανακαλύφθηκε μια επιγραφή, στα ελληνικά, που αναφέρει ότι ο κυβερνήτης της Σκυθίας έκτισε το μνημείο για τον Άργοτο. Ο εν λόγω κυβερνήτης ταυτίζεται με το Σκύλουρο και συνάγεται ότι ο τιμώμενος ήταν ο προκάτοχός του. 5. Daskevskaja, O.D., Pozdnie skify v Krymu (Moskva 1991), πίν. 1. 6. Burgunder, P., “Le royaume scythique de Skilouros dans ses relations avec les Grecs”, Bulletin de l' Association Suisse d’Archéologie Classique (2007), σελ. 13. 7. Στράβ. 7.3.6, 7.4.3 και 7.4.6. 8. Puzdrovsky, A.Y., “Σχεδίασμα της πολιτικής ιστορίας της κριμαϊκής Σκυθίας: 3ος αι. π.Χ. - 3ος αι. μ.Χ.”, Vestnik drevnei istorii (2001.3), σελ. 86-118. Για το ανάκτορο βλ. Zajcev, J.P., “Το νότιο ανάκτορο της Σκυθικής Νεάπολης”, Vestnik drevnej istorii (1997.3), σελ. 36-50 (στα ρωσικά). 9. Η λατρεία της θεάς αυτής μαρτυράται και στο Παντικάπαιον, όπου έχει βρεθεί ένας πήλινος βωμός με αφιέρωση μιας από τις κόρες του Σκυλούρου: βλ. Zajcev, J.P., “The Scythian Neapolis and Greek Culture of the Northern Black Sea Region in the 2nd century BC”, στο Grammenos, D.V. – Petropoulos, E.K. (επιμ.), Ancient Greek Colonies in the Black Sea 2 (BAR International Series S1675, Oxford 2007). 10. Zajcev, J.P., “Το μαυσωλείο στη Νεάπολη των Σκυθών”, Arkheologia 1 (1992), σελ. 93-99 (στα ρωσικά) και “Absolute and Relative Chronology of Scythian Neapolis in the 2nd century BC”, στο Stolba, V.F. – Hannestad, L. (επιμ.), Chronologies of the Black Sea Area in the Period c. 400-100 BC (Aarhus 2005), σελ. 259-273· Burgunder, P., “Le royaume scythique de Skilouros dans ses relations avec les Grecs”, στο Association Suisse d’Archeologie Classique, Bulletin (2007), σελ. 14-16. 11. Ivantchik, A., “Une nouvelle proxénie d’Olbia et les relations des cités nord-pontiques avec le royaume scythe de Scilouros”, στο Bresson, A. – Ferrary, J.-L. – Ivantchik, A. (επιμ.), Une koinè pontique. Cités greqcues, sociétés indigènes et empires mondiaux sur le littoral nord de la Mer Noire (VIIe s. a.C.-IIIe s. p.C.) (Bordeaux 2002), σελ. 126 κ.ε. 12. Hupe, J., “Überlegungen zu den Statuenweihungen des Posideos an Achilleus und rhodische Gottheiten aus Neapolis Scythika (Krim)”, Eurasiatica Antiqua 9 (2003), σελ. 281-301. 13. Vinogradov, J.G. – Kryzickii, D., Olbia. Eine altgriechische Stadt im nordwestlichen Schwarzmeerraum (Leiden 1995), σελ. 141-142. 14. Πλούταρχος, Βασιλέων Αποφθέγματα και Στρατηγών 174F. |
|
|